Żaba wodna (Pelophylax kl. esculentus)

Gromada: Płazy

Rząd: płazy bezogonowe

Rodzina: żabowate (Ranidae)

Żaba wodna należy do dość niezwykłych płazów w naszym kraju. Nie jest bowiem typowym gatunkiem, ale naturalnym mieszańcem dwóch innych żab zielonych: żaby jeziorkowej i żaby śmieszki. Co jednak ważne, żaba wodna może się normalnie rozmnażać i wydawać na świat płodne potomstwo. Dodatkowo może też tworzyć w naturze trwałe populacje i nie potrzebuje do tego osobników rodzicielskich. Z drugiej jednak strony żaba wodna nie jest też do końca „normalnym” gatunkiem, ponieważ jej osobniki wytwarzają najczęściej genomy pochodzące tylko od jednego gatunku rodzicielskiego, czyli od żaby śmieszki (genom ridibundus). Właśnie dlatego klasyfikuje się ją jako klepton (kategoria systematyczna określająca organizm mieszańcowy, niespełniający w pełni kryteriów gatunku.). Stąd też skrót „kl.” w jej nazwie łacińskiej.

Żaby zielone

Żaba wodna zalicza się do grupy „żab zielonych”, które są silnie związane ze środowiskiem wodnym. Warto tutaj zaznaczyć, że na zachodzie, chociażby w Niemczech czy Anglii, żaby te są nazywane „żabami wodnymi” jednak u nas nazwa „żaba wodna” jest zarezerwowana tylko dla Pelophylax kl. esculentus. Zgodnie z polską nazwą, u większości żab zielonych dominuje zielona barwa, choć wśród żab śmieszek bywają osobniki, u których zieleń miesza się np. z brązami. W Polsce można spotkać trzy żaby zielone. To żaba jeziorkowa (Pelophylax lessonae), żaba śmieszka (Pelophylax ridibundus) i omawiana żaba wodna. Nie tylko ta ostatnia, ale wszystkie trzy żaby zielone mogą tworzyć mieszane populacje i dowolnie się ze sobą krzyżować. Jakby tego było mało, są do siebie łudząco podobne, przez co ciężko jest je od siebie odróżnić, a w niektórych przypadkach jest to niemożliwe.

Wygląd

Pod względem wielkości, żaba wodna jest średniakiem wśród naszych żab zielonych. Długość jej ciała waha się zwykle od 6 do 9,5 cm, przy czym te wymiary mogą się różnić u osobników obu płci. Samce są zwykle mniejsze od samic, a ich długość wynosi od 5,4 do prawie 10 cm. U samic długość ciała waha się od 5,4 do 11,5 cm, przy czym rzadko się spotyka osobniki mniejsze niż 6 cm. Największa samica, mierząca właśnie 11,5 cm, została złapana w Promnie, niedaleko Poznania. Samce są zazwyczaj nie tylko mniejsze niż samice, ale i znacznie od nich smuklejsze.

Jej ciało jest krępe o masywnej budowie, nogi są u niej długie i typu pływnego, zaś palce są połączone błonami. Skóra żaby wodnej jest najczęściej gładka, ale czasami może być lekko ziarnista. Na pierwszych palcach przednich odnóży samców znajdują się modzele godowe, które są znacznie ciemniejsze niż u żaby jeziorkowej. Żaba wodna posiada także mocne, długie tylne nogi, dzięki którym może wykonywać dalekie skoki. Przydaje jej się to, gdy musi uciekać przed drapieżnikami.

Wierzchnia strona żaby wodnej jest najczęściej trawiastozielona z ciemnymi plamami, które u poszczególnych osobników mogą mieć różny kształt i układ. Zazwyczaj są jednak małe i koliste. Plamy znajdują się też po bokach ciała, a także na kończynach, gdzie układają się w paski. Mogą się też zdarzyć osobniki pozbawione plam. Żaba wodna o typowym ubarwieniu nie ma w okolicy biodrowej grzbietu rozległej rdzawobrązowej plamy, która jest najczęściej obecna u wielu osobników żaby jeziorkowej. Warto też dodać, że przez środek jej grzbietu ciągnie się jasnozielona linia kręgowa.

Czasami zdarzają się osobniki żaby wodnej o bardziej nietypowym ubarwieniu. Zazwyczaj są one brązowe (czasami stanowią 15-20% populacji) lub sinozielone, ale czasami mogą być nawet niebieskie lub turkusowe. Spód jest zazwyczaj jasny z różnie wykształconymi szarymi plamkami. Podczas godów grzbiet części samców staje się mniej lub bardziej żółty, podobnie jak u żaby jeziorkowej.

Gdzie ją można spotkać?

Żaba wodna występuje w sporej części zachodniej, środkowej i wschodniej Europy od Francji, aż do basenu Wołgi. Brakuje jej w południowych krajach Europy, chociażby w Portugalii, Hiszpanii, Włoszech czy Grecji oraz w północnych, czyli w krajach Skandynawskich, Wielkiej Brytanii i Irlandii. W Polsce, żaba wodna występuje na całym obszarze naszego kraju i należy do najpospolitszych rodzimych płazów. Brakuje jej właściwie tylko w wysokich górach (najwyżej położone stanowisko, to Zbiornik Czorsztyński na wysokości 520 m n.p.m.).

Znaleźć ją można głównie w obficie zarośniętych wodach stojących, chociażby w stawach czy zatokach większych jezior. Po okresie godowym spotyka się ją też w wodach wolnopłynących. Zazwyczaj widuje się ją na brzegu lub w płytkim przybrzeżnym pasie wody porośniętym gęstą roślinnością nadbrzeżną i wodną. Często spotyka się ją w koloniach mieszanych, co oznacza, że występuje razem z innymi żabami zielonymi, zwykle z żabą jeziorkową. Znajduje się ją jednak także w czystych koloniach, gdzie nie ma innych żab zielonych. Żaba wodna jest stosunkowo odporna na zanieczyszczenia wód, dlatego występuje także w małych, silnie zanieczyszczonych stawach.

Życie dorosłych żab

Żaba wodna większość swojego życia spędza w środowisku wodnym. Jej liczebność w różnych zbiornikach wodnych często jest większa niż innych żab zielonych. Wyjątkiem są zbiorniki leśne i torfianki, które nie są przez nią tak chętnie zamieszkiwane. Mimo dużego przywiązania do wody, żaba wodna chętnie odbywa wędrówki, także po lądzie, najczęściej w celu znalezienia nowych wód do zasiedlenia. Dzięki temu, często jest pierwszym płazem, który pojawia się w świeżych zbiornikach wodnych. W krótkim okresie czasowym może przejść od kilku do nawet kilkunastu kilometrów.

Żaba wodna jest aktywna głównie w ciągu dnia. Podobnie jak inne płazy jest drapieżna i poluje na bezkręgowce, zwłaszcza owady lądowe. W skład jej diety wchodzą np. muchówki (ale co ciekawe unika komarów), chrząszcze i błonkoskrzydłe. Jeśli chodzi o te ostatnie, to nie jest zbyt wrażliwa na ich jad, dlatego nie waha się pożerać nawet pszczół miodnych (czasami spotyka się osobniki, które mają w językach powbijane żądła). Dużo rzadziej zjada inne bezkręgowce, takie jak pajęczaki, ślimaki czy dżdżownice. Większe osobniki mogą też okazjonalnie pożerać małe kręgowce, takie jak niewielkie ryby, traszki, żaby, a nawet małe ssaki (np. ryjówki). Czasami dochodzi też u niej do kanibalizmu.

Żaba wodna musi jednak być cały czas czujna, ponieważ sama może paść łupem większych drapieżników. Do jej głównych wrogów należą ptaki takie jak bociany i czaple, duże ryby oraz drapieżne ssaki. Zaniepokojona od razu nurkuje pod wodę i przez pewien czas pozostaje na dnie.

Gody i okres larwalny

Okres godowy żaby wodnej zaczyna się mniej więcej w połowie maja, czyli później niż u żab brunatnych. Podobnie więc, jak w przypadku innych żab zielonych, są poprzedzone dłuższym okresem aktywnego życia oraz żerowania od czasu, gdy opuściły zimowiska. Jest to związane z późnym terminem owulacji u tego gatunku. Głównym czynnikiem wyzwalającym porę godową są pierwsze wiosenne upały oraz wzrost temperatury wody do 18–20 °C. Gody żaby wodnej trwają zazwyczaj jeden miesiąc. Samce nawołują wtedy samice wydając swe charakterystyczne rechotanie, złożone z powtarzających się dźwięków przypominających sylabę „errrr”, a do tego wzmacnianych poprzez rezonatory, czyli dwa pęcherzyki głosowe, które znajdują się po bokach głowy.
Samica żaby wodnej składa zwykle od 3 do 8 tys. jaj w kilku lub kilkunastu pakietach o różnej wielkości, które są przyklejane do podwodnych roślin na dnie zbiornika wodnego. Wielkość każdego jaja waha się od 0,9 do 2,5 mm. Rozwój i przeobrażenie kijanek trwają od 65 do 80 dni. Pod koniec rozwoju osiągają zazwyczaj 8-10 cm długości, czyli są naprawdę spore (zdarzają się nawet jeszcze większe kijanki, które mogą mieć ponad 18 cm długości). Wielkość kijanek zależy od warunków, w których się rozwijają, im są korzystniejsze, tym kijanki mogą urosnąć większe. Świeżo przeobrażone żaby mierzą od 2 do 3,5 cm, a dojrzałość płciową osiągają po 2-3 zimowaniach (samce mogą ją czasami osiągnąć już po pierwszym). W sen zimowy zapada we wrześniu lub w październiku. Osobniki żyjące razem z żabami śmieszkami zimują zazwyczaj w wodzie, natomiast z żabami jeziorkowymi na lądzie.

Ochrona

Żaba wodna należy do najpospolitszych płazów w Polsce. Nie oznacza to jednak, że nic jej nie zagraża. Podobnie jak wiele jej kuzynek, jest narażona przede wszystkim na degradację siedlisk, w których żyje. Chodzi tu m.in. o osuszanie zbiorników wodnych, zanieczyszczanie ich ściekami, zaśmiecanie, meliorację czy nawozy i pestycydy, które do nich spływają. Dzięki temu, że żaba wodna jest mieszańcem dwóch innych gatunków, jest jednak wyraźnie bardziej odporna na niekorzystne zmiany w środowisku i właśnie dlatego jest tak szeroko rozprzestrzeniona w dużej części Europy.
W Polsce, żaba wodna jest objęta częściową ochroną gatunkową. Dodatkowo figuruje też na Czerwonej Liście IUCN z kategorią LC, co oznacza, że jest gatunkiem małego ryzyka, choć w lokalnych populacjach notującym spadek jej liczebności. Figuruje też w załącznikach Konwencji Berneńskiej oraz Dyrektywy Siedliskowej UE.

< Powrót