Traszka karpacka (Lissotriton montandoni)

Rząd: Płazy ogoniaste
Gromada: Płazy
Rodzina: salamandrowate (Salamandridae)
Wygląd

Traszka karpacka to niewielki płaz. Samce dorastają do ok. 8 cm, natomiast samice osiągają najwyżej 10 cm. Najmniejsze samce przystępujące do rozrodu, mogą mierzyć do 6,1 cm, zaś samice do 7,1 cm. Różnice między samcami i samicami występują też w ich masie. W fazie wodnej, samce ważą 2-3 g, a samice 2,1-3,8 g. Tak niewielkie rozmiary oznaczają, że obok traszki zwyczajnej, traszka karpacka należy do jednych z najmniejszych płazów ogoniastych w Polsce. Mimo to, wygląda dość masywnie. Warto też dodać, że połowę jej długości stanowi ogon.
W fazie lądowej, skóra traszki karpackiej jest matowa i nieco podobna do zamszu. W jej skórze znajdują się gruczoły wytwarzające jad, który działa silnie drażniąco na błony śluzowe. Jej głowa, która słabo odcina się od głowy, jest płaska i szeroka. Dodatkowo znajdują się na niej trzy bruzdy, przy czym jedna z nich cięgnie się przez środek głowy, a dwie pozostałe po bokach. Wszystkie trzy zbiegają się ze sobą w przedniej części głowy. Oczy traszki karpackiej są duże, zaś jej czarne źrenice mają okrągły kształt i są otoczone złotymi tęczówkami.
Ogólnie, ciało tej traszki jest dość krępe. Na przekroju, jej tułów przyjmuje kształt prostokątny, określany też jako kanciasty. Grzbiet traszki karpackiej jest płaski o wyraźnie zaznaczonych krawędziach bocznych tworzonych przez trzy fałdy gruczołowe, pomiędzy którymi przebiega krawędź środkowa, w postaci nieznacznie wypukłej, niskiej listwy skóry. Szczególnie dobrze są widoczne w czasie godów. Ogon traszki karpackiej jest bocznie spłaszczony i wyposażony w błonę płetwową, która jest obecna u przedstawicieli obu płci.
Poza okresem godowym, ubarwienie traszki karpackiej jest gliniaste, brązowe, a czasami także oliwkowe lub ciemno-grafitowe z fioletowym odcieniem. Wzdłuż boków ciała ciągną się dwa, szerokie pasy o ciemniejszej barwie i nieregularnym kształcie. Spód ciała jest z kolei jednolicie, jaskrawo pomarańczowy, żółty lub żółtopomarańczowy. W czasie godów ubarwienie traszki karpackiej staje się bardziej jaskrawe. Wtedy na końcu ogona samca pojawia się spłaszczona boczna nić o długości ok. 8 mm i co ciekawe, traszka karpacka jest jedyną krajową traszką, u której występuje. Boczna nić jest bardzo delikatna i często ulega uszkodzeniu np. w wyniku ataku drapieżników.
Gdzie można ją spotkać?

Traszka karpacka jest endemitem lub subendemitem karpackim. Spotkać ją można głównie we wschodniej części Karpat Południowych i Karpatach Wschodnich. Dodatkowo, poza Karpatami i ich pogórzami, znana jest tylko z niewielkiego obszaru w północno-wschodnich Morawach i wschodnich Sudetach (w tych ostatnich tylko po czeskiej stronie, choć istnieje szansa, że może też zostać znalezione w polskich Sudetach). W przeszłości, najniższe znane stanowisko zostało znalezione na poziomie 200-300 m n.p.m., natomiast najwyższe w naszym kraju znajdowało się na Babiej Górze (1465 m n.p.m.) i w Tatrach (1600 m n.p.m.). Obecnie najwyższe stanowisko traszki karpackiej jest zlokalizowane w Tatrach na wysokości 1511 m n.p.m. Znaleźć ją można głównie na obszarze regla dolnego. Zdecydowanie najliczniejsza jest we wschodniej części Karpat Polskich. Szczególnie liczna jest w Bieszczadach, gdzie należy do dominujących gatunków traszek.
Traszka karpacka jest spotykana w różnych siedliskach lądowych. Najczęściej zamieszkuje lasy, zadrzewienia i miejsca wilgotne, w których ma dostęp do dużej liczby kryjówek (mchu, ściółki, kamieni, kamieni i fragmentów kory). Zazwyczaj wybiera miejsca, które są położone blisko zbiorników wodnych. Generalnie traszka karpacka prowadzi skryty tryb życia, przez co, gdy przebywa na lądzie, bardzo ciężko jest ją spotkać. Najłatwiej można na nią natrafić podczas opadów deszczów, podnosząc kamienie i kawałki drewna. W okresie godowym przebywa w różnych zbiornikach wodnych, często w bardzo małych. Np. w Beskidzie Niskim, aż 70% wszystkich jej wodnych siedlisk stanowią niewielkie koleiny wypełnione wodą. Chętnie wybiera kałuże, rowy melioracyjne i stawkach osuwiskowych. Można ją również spotkać w stawach powstających na skutek grodzenia cieków wodnych przez bobry.
Tryb życia

Pierwsze traszki karpackie budzą się z zimowego snu bardzo wczesną wiosną, zwykle w marcu (na pogórzach) lub pierwszych dniach kwietnia (w górach). Często pojawiają się w wodzie, gdy dookoła zalega jeszcze śnieg, a temperatura wody ledwo przekracza 0°C. Co więcej, gody mogą odbywać już w temperaturze 4°C. Po wejściu do wody od razu przechodzi linienie. Dodatkowo może też polować na rozmaite bezkręgowce, głównie larwy muchówek (np. ochotek, komarów, i koziułek), chruścików i chrząszczy wodnych. Chętnie też zjada małe skorupiaki. Podczas swego lądowego życia, ich głównym pożywieniem są gąsienic, dżdżownice, wije i ślimaki. Traszki na lądzie poruszają się dość powoli i właśnie dlatego polują głównie na ofiary, które też nie są zbyt szybkie.
Niewiele wiadomo o wrogach naturalnych traszki karpackiej i o ich wpływie na jej populację. Do drapieżników, które na nią polują, zaliczają się m.in. drapieżne ssaki, takie jak lisy, tchórze, kuny, łasice i rzęsorki. Wśród ptaków na traszki polują niektóre szponiaste, takie jak myszołowy czy orliki krzykliwe. Do drapieżników traszki karpackiej zaliczają się też niektóre krukowate, np. gawrony i wrony siwe. Traszki przebywające w wodzie są natomiast narażone na ataki pijawek. Traszka karpacka prowadzi lądowy tryb życia i w wodzie pojawia się tylko wiosną w czasie godów. Niestety jej lądowy tryb życia jest słabo zbadany, ale podejrzewa się, że przebiega w podobny sposób, jak u innych gatunków traszek. W ciągu dnia ukrywa się w norach gryzoni, pod kamieniami, korzeniami drzew, korą, kłodami drewna, wśród mchu i w innych tego typu kryjówkach. Opuszcza je dopiero wieczorem i wtedy też rusza na poszukiwanie pożywienia.
W sen zimowy zapada we wrześniu i październiku, przy czym dokładny czas jest uzależniony od wysokości nad poziomem morza i warunków klimatycznych. Zimowanie odbywa w rozmaitych, naziemnych kryjówkach, które zapewnią jej znaczną wilgotność i dodatnią temperaturę. Warto też dodać, że zimuje gromadnie. Jeśli trafi się wyjątkowo dogodna kryjówka, mogą się w niej gromadzić setki traszek karpackich i innych gatunków płazów.
Gody i życie larw

Okres rozrodczy traszki karpackiej zaczyna się wczesną wiosną, wkrótce po tym, jak stopnieje śnieg i trwa od 6 do 8 tygodni. Dokładny czas, jest uzależniony od wysokości nad poziomem morza. Na obszarach górskich o niższych wysokościach gody zaczynają się już w pierwszej połowie kwietnia i kończą się pod koniec maja lub w czerwcu, natomiast w wyższych partiach gór mogą się zacząć później. Jako pierwsze, w zbiornikach wodnych pojawiają się samce i to tuż po stopnieniu lodu. Samice dołączają do nich później. Gody w wykonaniu traszki karpackiej wyglądają niemal tak samo jak u innych gatunków traszek. Szczególnie mocno przypominają te w wykonaniu traszki zwyczajnej.
Samiec traszki karpackiej wabi do siebie samicę za pomocą falistych ruchów swojego ogona. W trakcie godów, umieszcza na podłożu spermatofor, czyli pakiecik z nasieniem i stara się ustawić samicę w taki sposób, aby mgła go pobrać za pomocą kloaki. Po zakończeniu godów, samica przystępuje do złożenia jaj. Te umieszcza pojedynczo na liściach podwodnych roślin. Następnie samica zawija każdy taki liść, a jajo znajduje się w kącie jego zgięcia. Na pierwszy rzut oka taki liść wygląda na złamany, a gdy patrzy się na niego z góry, można by pomyśleć, że ktoś go ściął. Jeśli w okolicy nie ma zielonych liści, samica może przytwierdzić jaja do zeszłorocznych, martwych liści, a nawet do stałego podłoża. W jednym roku samica może złożyć od 100 do 200, a czasami nawet do 250 jaj.
Wykluwanie się larw z jaj następuje po 10-15, a czasami nawet 30 dniach od momentu złożenia jaj. To, kiedy dokładnie pojawią się larwy, jest uzależnione od temperatury wody. Larwa traszki karpackiej, tuż po wylęgnięciu się mierzy zaledwie 6 mm, zaś pod koniec swojego rozwoju może osiągnąć ponad 3 cm. Z wyglądu jest łudząco podobna do larwy traszki zwyczajnej i nie da się jej od niej odróżnić. W pierwszej fazie swojego życia nie jest zbytnio aktywna. Z boku jej głowy znajduje się specjalny narząd, czy też raczej wypustka, dzięki której przyczepia się do jakiejś rośliny wodnej i tkwi tak do chwili, gdy zużyje rezerwy żółtka, w które została wcześniej została zaopatrzona przez matkę.
Gdy skończy jej się żółtko, staje się bardziej aktywna i zaczyna polować na inne, małe wodne organizmy. Początkowo chwyta mikroskopijne skorupiaki, a czasami też małe larwy owadów. Później, gdy staje się większa, pożera coraz więcej owadów oraz mięczaków. Jednocześnie musi uważać, aby sama nie została pożarta przez jakiegoś większego drapieżnika. Mogą na nią polować m.in. ryby, płazy i drapieżne owady wodne. Po 70-90 dniach, larwa traszki przeobraża się w dorosłego osobnika. Zdarza się jednak, zwłaszcza w wyższych partiach górach, że larwa traszki zimuje w tym stadium w obrębie zbiornika wodnego i przeobraża się dopiero wiosną.
Ochrona
Liczebność traszki karpackiej na większości obszaru jej występowania w Polsce wydaje się stabilna. W wielu rejonach jest nie tylko pospolita, ale wręcz występuje obficie. Taka sytuacja ma miejsce zwłaszcza we wschodniej części polskich Karpat, a także w Tatrach i Gorcach. Inna sytuacja jest w Beskidach Zachodnich i na pogórzu, gdzie jest wyraźnie rzadka. Przyczyną może być zanikanie jej miejsc rozrodu poprzez osuszanie młak, zasypywanie małych, przydrożnych zbiorników wodnych, utwardzanie dróg leśnych i rozjeżdżanie przez pojazdy terenowe. Z drugiej strony, większość stanowisk rozrodczych traszki karpackiej powstało na skutek działania człowieka. Są to chociażby kałuże i koleiny na drogach utwardzonych, a także koleiny powstałe na skutek pracy sprzętu wykorzystywanego przy pracach leśnych (głównie zrywce drzew). To może oznaczać, że gospodarka leśna jest dla niej sprzyjająca, ale tylko pod pewnymi warunkami. Przede wszystkim prace leśne nie powinny być prowadzone w trakcie jej rozrodu i okresu rozwoju larw, ponieważ mogą być rozjeżdżane przez ciężki sprzęt.
Traszka karpacka jest objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. Dodatkowo została wpisana do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt i umieszczona na Czerwonej Liście z kategorią LC, która oznacza, że jest gatunkiem niższego ryzyka. Została też objęta II i IV załącznikiem Dyrektywy Siedliskowej oraz II załącznikiem Konwencji Berneńskiej.
< Powrót