Żaba zwinka (Rana dalmatina)

Gromada: Płazy

Rząd: Płazy bezogonowe

Rodzina: żabowate (Ranidae)

Żaba zwinka, nazywana również żabą dalmatyńską, jest jednym z najrzadszych płazów żyjących w Polsce. Spotkać ją można jedynie w dwóch regionach na południu Polski. Dodatkowa, jest łudząco podobna do innych żab brunatnych, przez co można ją łatwo z nimi pomylić.

Jak wygląda?

Zwinka osiąga od 6 do 8 cm, choć niektóre samice mogą dorastać nawet do 9 cm. To oznacza, że jest trochę mniejsza, niż żaba trawna, ale jest z kolei większa od żaby moczarowej. Głowa zwinki jest dość mała, a widziana ma ostre zakończenie (dużo bardziej, niż u żaby trawnej). Jej oczy są duże i wyraźnie wystające. U większości osobników, górna część tęczówki jest złota, natomiast dolna ma ciemniejszą barwę. Podczas godów tęczówki samców czasami całkiem ciemnieją. Źrenice są poziome. Plamy skroniowe są natomiast wyraźne i mają brązowy kolor. Średnica błony bębenkowej jest zbliżona do średnicy oka, co optycznie czyni ją stosunkowo dużą.

Kończyny tylne zwinki są wyraźnie dłuższe niż u innych żab brunatnych. Gdy wyprostuje się je do przodu (czyli wykona się tzw. próbę piętową), staw skokowy sięga znacznie za pysk (ok. 2–3 cm, a czasami i więcej). Długie kończyny tylne umożliwiają zwince wykonywanie skoków na odległość 2 m i wysokość 75 cm, co jest prawdziwym rekordem wśród naszych płazów. Zwinka w ogóle jest bardzo zwinna oraz ruchliwa i prawdopodobnie właśnie do tego nawiązuje jej polska nazwa „zwinka”. Pod taką samą nazwą znana jest również jaszczurka zwinka (Lacerta agilis). Warto o tym pamiętać, aby nie mylić ze sobą tych dwóch zwierząt.

Jeśli chodzi o ubarwienie żaby zwinki, to najczęściej spotyka się osobniki brązowe, szare oraz różowawe. Zazwyczaj brakuje jej wyraźnych plam. Wyjątkiem są paski na kończynach, plamy kątowe i wspomniane wcześniej plamy skroniowe. Wzdłuż grzbietu często biegnie niewyraźna smuga, która jest jaśniejsza od otaczającego ją tła. Brzuszna strona żaby zwinki jest zazwyczaj biała lub kremowa i pozbawiona plamek. Tylko w okolicach pasa barkowego można dostrzec pomarańczowe lub ceglaste zabawienie. Podczas godów, spodnia strona samców zmienia barwę na ciemnobrązową lub niemal czarną. Poza fałdami grzbietowymi, skóra zwinki jest pozbawiona brodawek. Dodatkowo u osobników przebywających na lądzie jest matowa i często sprawia wrażenie suchej.

Oznaczanie żaby zwinki jest bardzo trudne i zwykle udaje się wyłącznie u osobników dorosłych. Identyfikowanie młodocianych jest bardzo niepewne i obarczone sporym ryzykiem pomyłki. Pomocne może być wykonanie wspomnianej wcześniej próby piętowej, jednak w przypadku samic nawet ona może być zawodna. Przy identyfikacji bardzo ważną wskazówką są głosy samców, które wydają w czasie godów przy nawoływaniu samic. W porównaniu z głosami innych żab są dużo cichsze, gdyż samce wydają je spod wody. Usłyszeć je można z odległości kilkunastu metrów. Chociaż są trochę podobne do głosów żaby moczarowej, to jednak różnią się barwą. Czasami głosy żaby zwinki można pomylić z głosami grzebiuszki ziemnej, która czasami odbywa gody w tym samym czasie.

Gdzie ją można spotkać?

Zwinka jest gatunkiem szeroko rozprzestrzenionym w znacznej części Europy. Zasiedla obszar od Atlantyku aż po Morze Czarne. Występuje m.in. w Pirenejach, Francji, dużej części Włoch, Austrii, na Bałkanach, Grecji oraz w Północnych rejonach Turcji. Wyspowo spotykana także w Niemczech, a najdalej wysunięte na północ stanowiska obejmują Danie i południową Szwecję.

W Polsce przebiega północno-wschodnia granica jej zasięgu. Po raz pierwszy stwierdzono ją u nas w latach 80 XX w, choć nawet wtedy jej występowanie w Polsce było kwestionowane. Teraz już jednak wiadomo, że jest stałym elementem naszej fauny, choć tak jak wspomniałem na początku artykułu, należy do naszych najrzadszych płazów i jest spotykana tylko w dwóch rejonach: w południowo-wschodniej Polsce oraz w dolinie Górnej Odry. Na tym pierwszym obszarze jest znana z ok. 100 stanowisk, które są rozlokowane wzdłuż granicy Pogórza Karpackiego i Kotliny Sandomierskiej, od Sandomierza na wschodzie po Brzesko na Zachodzie. Lokalnie w okolicach Przemyśla, Dębicy i Tarnowa bywa dość liczna.

W Dolinie Górnej Odry, spotyka się ją w pobliżu Chałupek, Raciborza, Kędzierzyna-Koźla, Szydłowa i sięga na wschód do Pławniowic nad Kanałem Gliwickim. W przeszłości donoszono o jej występowaniu w okolicach Wrocławia, w Bieszczadach, Katowicach i pod Lublińcem, jednak te stanowiska wymagają potwierdzenia. Przypuszcza się, że zasięg występowania żaby zwinki jest szerszy, niż obecnie znany i w przyszłości prawdopodobnie pojawią się nowe informacje na ten temat.

Zwinka jest gatunkiem ciepłolubnym, silnie związanym z lasami liściastymi oraz mieszanymi. Na niżu spotyka się ją w lasach z przewagą sosny, zaś na pogórzu wybiera głównie buczyny. Zdarza się też, że pojawia się w łęgach, a nawet w parkach. Generalnie unika jednak miejsc silnie przekształconych przez człowieka, czyli np. intensywnie użytkowanych lasów i terenów o gęstej zabudowie. Nie przepada też za terenami otwartymi, ale jeśli już się w nich znajduje, to wybiera łąki i zbiorowiska trawiaste na ciepłych zboczach.

Generalnie zwinka nie jest wybredna co do wyboru zbiorników wodnych, w których będzie się rozmnażać. W Polsce stwierdzono ją m.in. w małych bezrybnych piaskowniach, torfiankach, gliniankach, rowach melioracyjnych, niewielkich starorzeczach, a nawet w lejach po bombach. Dla zwinki liczy się to, aby zamieszkiwany przez nią zbiornik był częściowo porośnięty wodną roślinnością oraz to, aby w pobliżu znajdował się jakiś las, lub jeszcze lepiej, żeby sam zbiornik się w nim znajdował.

Życie dorosłych żab

Żaba zwinka prowadzi lądowy tryb życia i w odróżnieniu od wielu innych żab, jest spotykana głównie w ciągu dnia. Co więcej, często występuje w suchych miejscach, nawet tam, gdzie temperatura przekracza 30°C. Na lądzie porusza się niezwykle sprawnie i chętnie skacze na duże odległości, dlatego ciężko ją złapać. Mimo to mogą na nią polować różne drapieżniki, takie jak zaskrońce i ptaki szponiaste. Sama zwinka także jest drapieżnikiem, który poluje głównie na owady (m.in. muchówki, motyle, błonkówki, skorki) i inne bezkręgowce, takie jak dżdżownice czy ślimaki. Ciekawostką może być fakt, że nie jest do końca pewne, w jakich miejscach zimują rodzime osobniki, ale podejrzewa się, że ukrywają się zarówno na lądzie jak i w wodzie.

Pewne jest, że zwinka rozpoczyna swoje gody bardzo wcześnie, zazwyczaj w marcu zaraz po roztopach. Nie przeszkadza jej nawet to, że zbiorniki wodne, w których się rozmnaża, często są jeszcze częściowo pokryte lodem. Gody trwają bardzo krótko, zwykle kilka dni (maksymalnie 2 tygodnie). Zarówno samce i jak samice są wtedy bardzo płochliwe i gdy czują się zagrożone od razu nurkują w głębsze i odległe od brzegu części zbiornika. Samce przebywają w wodzie dużo dłużej niż samice. Zdarza się, że są w niej znajdowane nawet na początku maja.

Samica składa pojedynczy, kulisty kłąb zwartego skrzeku, w którym może się znajdować od 200 do 3300 jaj. Taki kłąb może mieć średnicę od kilku do kilkunastu centymetrów. Samica przytwierdza go zwykle do pionowych, podwodnych roślin, trzcin oraz gałązek, które znajdują się 5-20 cm pod wodą. Jako że zwinki nie odbywają godów gromadnie, poszczególne kłęby jaj są zazwyczaj dość mocno od siebie oddalone i rzadko się ze sobą zlewają. Pakieciki jaj często są pokryte glonami, które rozwijają się zarówno na nich, jak i wewnątrz osłonek jajowych. Na skutek wydzielanego przez nie tlenu, pakieciki często wypływają na powierzchnię i przybierają intensywny, zielony kolor. Z tego względu mogą być mylone z glonami.

Rozwój jaj jest uzależniony od temperatury i może trwać od 1 do 4 tygodni. To oznacza, że jest wolniejszy, niż u żaby trawnej. W optymalnych warunkach, rozwój kijanek kończy się po 2 miesiącach, czyli gdzieś tak w lipcu. Dorastają wtedy do 6 cm i odbywają metamorfozę. Niska temperatura i problemy z dostępnością pożywienia mogą jednak dwukrotnie wydłużyć ich rozwój. Zwykle mijają 3 lata, nim osiągnie dojrzałość płciową. Całkowita długość życia zwinki wynosi 10 lat.

Ochrona

Chociaż żaba zwinka należy do najrzadszych płazów w Polsce, to jednak co roku są znajdywane kolejne stanowiska tego gatunku. To może oznaczać, że jest dużo liczniejsza, niż się uważa, ale łatwo się ją przeoczyć ze względu na jej podobieństwo do innych gatunków. W skali Europy jest gatunkiem pospolitym, zwłaszcza na wielu obszarach Europy Środkowej i wschodniej (Węgry, Rumunia). Lokalne spadki jej liczebności są jednak notowane m.in. w południowo-zachodniej Europie. W Hiszpani jest zagrożona wyginięciem. Dość rzadka jest także na północy.

Do największych zagrożeń dla tego gatunku należy działalność człowieka, czyli np. niszczenie i fragmentacja siedlisk poprzez budowanie nowych dróg. W obrębie Kotliny Sandomierskiej i Pogórza Karpackiego głównym zagrożeniem jest autostrada A4, ponieważ zwinka ma teraz wydłużoną drogę do zbiorników rozrodczych. Dodatkowo, ten gatunek potrzebuje też przejść pod drogami o znacznie większym oświetleniu niż inne płazy. Innym dużym zagrożeniem dla zwinki jest wycinanie lasów oraz zastępowanie lasów liściastych iglastymi.

Żaba zwinka jest wymieniona w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt z kategorią NT, czyli jest gatunkiem niższego ryzyka. Prócz tego znajduje się też na Czerwonej Liście IUCN z kategorią LC, co oznacza, że jest traktowana jako gatunek najniższej troski. Mimo to w Polsce objęta jest ścisłą ochroną gatunkową. Została także wymieniona w VI załączniku Dyrektywy Siedliskowej.

Autor: Mateusz Sowiński

Poprzedni wpis

Kumak Dalekowschodni (Bombina orientalis)

Następny wpis

Torfowiec kończysty - Sphagnum fallax (H.…