Żaba moczarowa (Rana arvalis)

Gromada: Płazy

Rząd: Płazy bezogonowe

Rodzina: żabowate (Ranidae)

Samiec żaby moczarowej jest jednym z najpiękniejszych płazów w naszym kraju. Mimo, że jest zaliczany do grupy żab brunatnych, to może się pochwalić piękną, niebieską barwą. Nic jednak nie trwa wiecznie i taki kolor utrzymuje się u niego tylko w trakcie godów. Jakby tego było, w trakcie ich trwania jest bardzo płochliwy i gdy tylko poczuje się zaniepokojony, natychmiast chowa się w wodzie. Mimo to, warto poświęcić trochę czasu, aby go zaobserwować.

Identyfikacja

Poza okresem godów, samiec żaby moczarowej jest łudząco podobny do innych gatunków żab. Podobnie jest z samicami, które przez całe swoje życie mają niepozorne ubarwienie. Żabę moczarową można najłatwiej pomylić z żabą trawną (Rana temporaria), która jest równie pospolita i występuje w podobnych siedliskach.

Płazy bezogonowe rozpoznaje się zwykle na podstawie tzw. próby piętowej. Polega ona na tym, że po schwytaniu jakiegoś osobnika, wyprostowuje się mu tylną nogę i ustawia wzdłuż ciała, aby sprawdzić położenie stawu piętowego względem ciała. U żaby moczarowej może to jednak nie zadziałać, ponieważ długość jej tylnych kończyn jest bardzo zmienna i może być podobna, jak u innych żab brunatnych.

Właśnie dlatego, przy rozpoznawaniu tego gatunku, lepiej polegać na innych cechach, takich jak kształt pysku. U żaby moczarowej jest on węższy i bardziej spiczasty, niż u żaby trawnej. Warto również zwrócić uwagę na błonę bębenkową. U żaby moczarowej ma ona taką samą średnicę, co oko. W przypadku żaby trawnej średnica błony bębenkowej jest porównywalna ze średnicą oka.

Żaba moczarowa może się pochwalić największym modzelem podeszwowym wewnętrznym spośród wszystkich naszych żab brunatnych. Długość pierwszego palca dzielona przez długość modzela podeszwowego wewnętrznego wynosi od 1,31 do 2,13 cm.

Wygląd

Żaba moczarowa jest najmniejszą żabą brunatną w naszym kraju. Długość jej ciała dochodzi do 8 cm, ale większość osobników mierzy od 5 do 6 cm. Badania morfologiczne prowadzone na osobnikach z Biebrzy i Wielkopolski wykazały, że osobniki na wschodzie Polski są mniejsze od tych na zachodzie. Długość ciała jest taka sama u osobników obu płci. Trochę inaczej jest natomiast z wagą. Ta u żaby moczarowej waha się w okolicach 8-30 gram, przy czym samce są cięższe, niż samice.

Wierzch ciała żaby moczarowej poza okresem godowym może mieć różne odcienie brązu, ale zazwyczaj jest jasno czekoladowy, bez plam lub z małymi, ciemnymi plamkami. Spód ciała jest białawy, bez plam lub ze słabo wykształconymi plamkami. Jak już wcześniej wspomniałem, samiec na czas godów przybiera niebieską barwę, ale czasami może być też fioletowa. To jedyna żaba w naszym kraju, u której pojawia się tak jaskrawa barwa. Nie jest ona jednak trwała i znika, gdy samiec zostanie wyjęty z wody. Co więcej, nie utrzymuje się też u martwych osobników.

U żaby moczarowej występują trzy odmiany barwne. U pospolitej varietas typica ubarwienie jest jednolite i bez żadnych plam. W przypadku var. striata, czyli odmiany paskowanej, przez środek ciała biegnie jasny, szeroki pas. Ta odmiana występuje niemal wyłącznie na zachodzie Polski, czyli m.in. na Pomorzu, Kujawach, w Wielkopolsce i Lubuskim. Odmiana var. maculata, czyli plamista, jest najrzadsza i podobnie jak paskowana występuje tylko na zachodzie Polski. Zgodnie z nazwą, osobniki tej odmiany charakteryzują się dużymi, ciemnymi plamami na wierzchniej stronie ciała.

Występowanie

Żaba moczarowa to pospolity gatunek, który występuje praktycznie w całej Polsce. Preferuje tereny nizinne i rzadko się zdarza, aby się pojawiała na wysokościach większych, niż 400 m n.p.m. Sporadycznie spotykano ją na wysokości 670 m n.p.m. w Jeleniej Górze, czy na 850 m n.p.m. na Podhalu.

Większą część swego życia spędza na lądzie. Mimo, że płazy kojarzą się z terenami wilgotnymi, to ten konkretny gatunek dobrze sobie radzi w miejscach suchych. Właśnie dlatego może żyć w różnych typach lasów, także w suchych borach sosnowych, gdzie inne gatunki mają większe problemy z przetrwaniem. Nie straszne jej także tereny otwarte, takie jak suche lub lekko wilgotne łąki, śródleśne polany, a nawet pola uprawne. Jedynie latem, w czasie największych upałów, wędruje w wilgotniejsze miejsca, chociażby w okolice rowów melioracyjnych czy stawów.

Na czas godów przenosi się do zbiorników wodnych. Szczególnie często wybiera mokradła, wody śródleśne oraz zbiorniki znajdujące się na łąkach. Dodatkowo, może też wybierać wody położone na polach uprawnych i w okolicach wiosek. Ważne jednak, aby zbiorniki leżące na terenach otwartych były otoczone pasem szuwaru, który stanowi ochronę przed drapieżnikami. Zeszłoroczne pokłady tej roślinności, są także barierą termiczną, która izoluje skrzek od zimnych, głębszych warstw wody.

Żaba moczarowa kiepsko znosi obecność człowieka, dlatego rzadko się pojawia w miastach. Jeśli już, to można ją czasami spotkać na ich obrzeżach. Zdarza się również, że można ją znaleźć w oczkach wodnych, ale muszą spełniać kilka warunków, aby zechciały w nich zostać na dłużej. Przede wszystkim muszą się znajdować w ustronnych miejscach, aby nikt nie zakłócał jej spokoju. Dodatkowo nie może w nich być ryb, które chętnie polują na kijanki. Ważna jest też obecność roślin, zwłaszcza nadwodnych (np. pałka wodna, strzałka wodna czy żabieniec babka wodna), które rosną w jej naturalnych siedliskach.


Okres godowy i składanie jaj

Gody żaby moczarowej trwają zwykle jeden miesiąc, od końca marca do końca kwietnia. Przy dłuższym okresie ciepłej i ładnej pogody, czas ten może się jednak skrócić do zaledwie dwóch tygodni. Zaraz po wybudzeniu się ze stanu hibernacji, żaby moczarowe wędrują w kierunku zbiorników wodnych. Zazwyczaj trwa to kilka dni. Aby gody mogły się odbyć, temperatura powietrza musi wynosić ok. 10°C, a wody 7°C. Żaba moczarowa rozmnaża się gromadnie, dlatego w jednym zbiorników wodny może przebywać naprawdę dużo osobników. Dominują samce, które wabią samice swoimi buczącymi dźwiękami, przypominającymi slaby „łop, łop, łop”.

Nie jest do końca jasne, dlaczego samce podczas godów przybierają niebieską barwę. Jedna z hipotez mówi, że takie ubarwienie ma zwiększyć sukces rozrodczy. Stwierdzono bowiem, że samce podczas ampleksusu są bardziej niebieskie, niż samce niepołączone z samicami. Są też badania, które sugerują, że niebieska barwa może być sygnałem ostrzegawczym dla innych samców, aby uniknąć konfliktów między nimi. Ubarwienie samców to najłatwiejsza cecha, pozwalająca odróżnić je od samic, ale nie jedyna. Samce w trakcie godów wyraźnie zwiększają objętość swego ciała poprzez wypełnienie worków limfatycznych nadmiarem limfy. Dzięki temu wydają się większe od samic, zwłaszcza wtedy, gdy są z nimi złączone.

Składanie jaj odbywa się zwykle na przełomie marca i kwietnia, gdy temperatura wody sięga powyżej 10°C. Każda samica składa jeden, duży kłęb skrzeku, który może liczyć od 700 do 2800 tys. jaj. Komórki jajowe są najmniejsze spośród wszystkich rodzimych żab brunatnych. Ich średnica, wraz z otoczką, dochodzi do ok. 7 mm. Na pierwszy rzut oka, skrzek tego gatunku jest bardzo podobny do skrzeku żaby trawnej i nie zawsze da się go od niego odróżnić. Zwykle żaba moczarowa składa jednak mniej jaj, niż żaba trawna, dlatego jej kłęb skrzeku ma mniejszą objętość.


Życie kijanek i dorosłych osobników

Po 14-25 dniach od złożenia jaj, na świat przychodzą kijanki. Początkowo mają wykształcone skrzela zewnętrzne, ale po kilku dniach przekształcają się w skrzela wewnętrzne. Ubarwienie kijanek jest brązowe z licznymi, błyszczącymi plamkami, które są rozsiane po całym ciele. Kończyny pojawiają się u nich stopniowo, najpierw wyrastają tylnie, później przednie. Kijanki żywią się glonami i szczątkami organicznymi, które zeskrobują z roślin i innych obiektów zanurzonych w wodzie. Ich rozwój trwa ok. 3 miesiące. Pod koniec swojego życia osiągają długość od 4 do 5 cm.

Przeobrażenie odbywa się zwykle pod koniec czerwca. Młode żabki mają wtedy ok. 1,5 cm, ale bardzo szybko rosną. Wiosną następnego roku samce mogą już mierzyć prawie 5 cm. Żaby moczarowe zimują głównie na lądzie. Zwykle zagrzebują się w miękkiej glebie za pomocą dużych modzeli piętowych na nogach. Czasami mogą też zimować pod kłodami, stertami gałęzi oraz w szczelinach i norach innych zwierząt. Okres hibernacji trwa u nich zazwyczaj 6 miesięcy, od końca października do połowy marca. Samce często osiągają dojrzałość płciową po pierwszym zimowania, a samice po drugim. W przeciwieństwie do kijanek, dorosłe żaby są drapieżnikami, które polują głównie na rozmaite bezkręgowce.

Ochrona

Żaba moczarowa jest pospolitym gatunkiem, ale to nie oznacza, że nic jej nie zagraża. Tak jak wiele innych płazów, jest narażona na niszczenie zbiorników wodnych, w których się rozmnaża. Szczególnie dotkliwe jest dla niej osuszanie wód oraz zanieczyszczanie ich ściekami, pestycydami, nawozami oraz śmieciami. Dodatkowym zagrożeniem są także samochody i inne pojazdy, które rozjeżdżają je na drogach podczas ich wędrówek do miejsc, w których się rozmnażają.

W Polsce żaba moczarowa znajduje się pod ścisłą ochroną gatunkową, ale uznaje się ją za gatunek, który nie potrzebuje ochrony czynnej. Dodatkowo, znajduje się też na Czerwonej Liście IUCN z kategorią LC, co oznacza, że jest gatunkiem najmniejszej troski. Żaba moczarowa jest również wymieniona w IV załączniku Dyrektywy Siedliskowej i w II załączniku Konwencji Berneńskiej.

Autor: Mateusz Sowiński

Zobacz artykuł o płazach w ogrodzie: https://prawanatury.com/artykul/plazy-w-ogrodzie/

< Powrót