Traszka grzebieniasta (Triturus cristatus)

Gromada: Płazy
Rząd: Płazy ogoniaste
Rodzina: Salamandrowate (Salamandridae)
Traszki są naprawdę fascynujące. Na pierwszy rzut oka przypominają jaszczurki, ale należą do płazów ogoniastych. Nie znajdziemy u nich łusek, a ich skóra jest gładka i śliska. Na ich palcach brakuje pazurków, natomiast ogon mają bocznie spłaszczony i wyposażony w wyraźną płetwę. W Polsce mamy 4 gatunki tych niezwykłych płazów, a traszka grzebieniasta jest jednym z najrzadziej spotykanych. Mimo to występuje niemal w całej Polsce i każdy ma szansę ją spotkać.
Wygląd
Traszka grzebieniasta jest największą traszką w Polsce. Wielkość jej ciała może dochodzić do 16,5 cm, choć niektóre źródła podają, że dorasta nawet do 18 cm. Samce są mniejsze, niż samice, chociaż różnica nie jest duża i wynosi około 1 cm. Traszka grzebieniasta jest także najcięższą naszą traszką. Jej waga dochodzi do 11 g.
Ciało traszki grzebieniastej jest smukłe, masywne i walcowate. Głowa jest wyraźnie oddzielona od ciała. Do tego, jest także szeroka i dość płaska. Pysk jest duży i mocno zaokrąglony. W żuchwie i w szczęce znajdują się dwa rzędy zębów. Powierzchnia ciała tej traszki jest śliska i jednocześnie chropowata. Ma to związek z licznymi brodawkami, które są widoczne gołym okiem, jako drobna ziarnistość. Znaleźć je można na grzbiecie oraz po bokach ciała. Brakuje ich za to na spodzie, dlatego ta część ciała jest u niej gładka.
Wierzch ciała traszki grzebieniastej jest ciemny, szary lub oliwkowy z licznymi, czarnymi plamkami. Na szczytach brodawek znajdują się białe kropki, którą są cechą charakterystyczną tego gatunku i ułatwiają odróżnienie go od pozostałych traszek. Drugą taką cechą są czarno-żółte prążki na palcach. Na spodzie jej ciała znajduje się pomarańczowy lub żółty wzór pokryty czarnymi plamami.

Traszka grzebieniasta zawdzięcza swoją nazwę charakterystycznemu grzebieniowi, który biegnie od głowy do końca ogona, z wyraźną przerwą u nasady ogona. Grzebień występuje wyłącznie u samców i tylko w czasie okresu godowego. Gdy jest w pełni wykształcony, jego wysokość może dochodzić do kilkunastu milimetrów. Górna część grzebienia jest nieregularnie powycinana, a jego barwa jest podobna do reszty ciała. Na lądzie grzebień opada i nie wygląda tak imponująco, jak w wodzie.

Gdzie ją można spotkać?
Jak wspomniałem na początku artykułu, traszka grzebieniasta jest obecna praktycznie w całej Polsce. Z niektórych rejonów nie została jeszcze wykazana, ale to nie znaczy, że jej tam nie ma. Po prostu może być tak, że jeszcze nie udało się potwierdzić jej występowania. Traszka grzebieniasta prowadzi skryty tryb życia. Sporą część swojego życia spędza w wodzie (więcej, niż inne gatunki), a do tego uaktywnia się głównie nocą. Właśnie dlatego nie jest łatwo odkryć jej obecność. W polskich górach występuje do wysokości 800 m n.p.m. Traszka grzebieniasta preferuje tereny nizinne, ponieważ są tam dużo łagodniejsze zimy, a do tego jest więcej odpowiednich zbiorników wodnych.
Ten gatunek traszki chętnie zasiedla duże oraz średnie zbiorniki wodne, takie jak żwirownie, stawy, starorzecza czy glinianki. Niekiedy pojawia się też w rowach i koleinach wypełnionych wodą, a nawet w przydomowych oczkach i basenach. Traszka grzebieniasta preferuje wody stojące o mulistym dnie. Dodatkowo muszą być porośnięte roślinnością wodną, ale nie może jej też być przesadnie dużo. Optymalne pokrycie dna zbiornika roślinami wynosi ok. 70-80%. Traszki grzebieniaste chętnie wybierają te wody, które wysychają raz lub dwa razy na 10 lat, ponieważ zwykle nie ma w nich drapieżnych ryb. Dodatkowo muszą też być bogate w tlen i wolne od zanieczyszczeń chemicznych.

Traszki grzebieniaste spędzają część swojego życia na lądzie, dlatego liczy się dla nich nie tylko zbiornik wodny, ale też jego najbliższe otoczenie. Szczególnie ważne są dla nich kryjówki, w których będą mogły hibernować podczas zimy. Dlatego też chętnie wybierają wody położone na łąkach, obrzeżach lasów liściastych i w dolinach rzecznych. Czasami pojawiają się w parkach i na terenach miejskich, ale ze względu na mniejszą liczbę schronień, nie są tam zbyt liczne. Od czasu do czasu traszki odbywają większe wędrówki w poszukiwaniu nowych zbiorników wodnych. Szczególnie często dochodzi do tego w drugim albo trzecim roku ich życia, kiedy to mogą się oddać od wód na odległość od 400 do 1200 m.
Zdobywanie pożywienia i ochrona przed drapieżnikami
Traszka grzebieniasta jest drapieżnikiem, wyspecjalizowanym w polowaniu na bezkręgowce. Nie jest wybredna przy wyborze ofiar. Podczas przebywania w wodzie atakuje m.in. larwy owadów, pijawki, wioślarki i małżoraczki. Czasami może też polować na narybek i larwy innych płazów. Na lądzie poluje głównie na owady, ślimaki bezskorupowe oraz dżdżownice. Ważne, aby ofiara była mniejsza, niż średnica jej pyska, ponieważ nie jest wstanie rozdrabniać pokarmu. To, na jakie ofiary poluje, zależy nie tylko od siedliska, ale też od ich dostępności. Jeśli w danym okresie jest np. więcej larw jakichś owadów, to właśnie one będą stanowiły jej główny pokarm.

Na traszki poluje wiele gatunków zwierząt. W wodzie zagrażają jej duże płazy, zaskrońce i ptaki wodne, natomiast na lądzie mogą ją atakować szczury, łasice, żmije i węże. Zagrożona traszka może próbować uciec. Najłatwiej ma w wodzie, ponieważ dzięki silnemu ogonowi, który działa jak silnik w łodzi, może szybko i sprawnie pływać. Na lądzie porusza się wolno i niezgrabnie, dlatego to właśnie tam jest najbardziej narażona. W takiej sytuacji przydają jej się gruczoły jadowe na skórze, które produkują groźną toksynę. Z jej powodu, wiele drapieżników omija ją z daleka.
Gody i składanie jaj
Zaraz po przebudzeniu się z zimowego snu, czyli gdzieś tak w marcu (a jak pogoda pozwoli, to nawet w lutym), traszki grzebieniaste rozpoczynają masowe wędrówki w kierunku zbiorników wodnych, aby odbyć gody. W miejscach, gdzie występują licznie, mogą się pojawiać nawet setki wędrujących osobników. Zazwyczaj poruszają się pod osłoną nocy, przy temperaturze, powyżej zera stopni, dlatego rzadko się je widuje. Gody odbywają się wyłącznie w wodzie, zwykle pod osłoną nocy. W czasie ich trwania, samce usadawiają się na dnie zbiornika wodnego, w mało zarośniętym miejscu, aby były dobrze widoczne dla samic. Gdy pojawią się te ostatnie, samce zaczynają zaloty.
Aby zdobyć przychylność samic, samce muszą się trochę nagimnastykować. Przede wszystkim machają swoimi ogonami i rozsiewają dookoła cząsteczki zapachowe. Jednocześnie ruszają się do przodu i do tyłu, wyginają swoje ogony i potrząsają ich końcówkami. W pewnym momencie zaczynają się zachowywać tak, jakby tańczyły. Co i rusz odskakują na lewo i prawo, kręcą się wokół własnej osi, po czym podchodzą do samic, wykonują gwałtowne ruchy i zginają ogony, którymi jednocześnie potrząsają. Takie godowe tańce są wykonywane przez wszystkie samce, nawet młode, u których nie wykształciły się jeszcze gonady.
Dorosły samiec nie posiada narządu kopulacyjnego. Zamiast bezpośrednio zapłodnić samicę, musi pozostawić spermatofor, który zostanie później podjęty przez samicę i umieszczony w jej kloace, dzięki czemu dojdzie do jej zapłodnienia. Samica składa jaja od marca do końca czerwca i robi to w bardzo charakterystyczny sposób. Otóż przykleja jedno jajo do liścia lub pędu wodnej rośliny i tylnymi kończynami zawija ją w taki sposób, aby jajeczko znajdowało się w środku. Dzięki temu jest dobrze ukryte przed wzrokiem drapieżników. Samica traszki grzebieniastej może złożyć od 150 do 700 jaj. Ich rozwój trwa od kilku do kilkunastu dni, przy czym dokładny czas zależy od temperatury wody.

Rozwój larw i życie osobników młodocianych
Ze wszystkich złożonych jaj, wylęga się tylko połowa larw. Pozostałe zwykle giną na skutek wad wrodzonych. Początkowo nie mają kończyn ani skrzeli zewnętrznych i są prawie przeźroczyste. Na tym etapie chowają się wśród roślin wodnych, do których mogą się przyssać za pomocą śluzu, wytwarzanego przez narząd Rusconiego. Z czasem u larw traszek pojawiają się kończyny (najpierw przednie, a później tylne) i skrzela zewnętrzne, na których znajdują się długie, gęsto ułożone blaszki o czerwonawym zabarwieniu. Długość larwy traszki waha się od 5 do 8 cm, co oznacza, że są większe, niż larwy reszty naszych traszek. Ich rozwój trwa ok. 3 miesięcy, choć dużo tutaj zależy od warunków rozwoju.
Mimo łagodnego wyglądu, larwy traszek są drapieżnikami, które unoszą się w toni wodnej i czekają na przepływające obok ofiary. Ich łupem padają wodne bezkręgowce (larwy owadów, drobne skorupiaki, ślimaki itp.). Zdarza się, że podobnie jak dorosłe, atakują narybek oraz larwy innych płazów, w tym również własnego gatunku. Larwy traszek są bardziej żarłoczne od dorosłych i czasami atakują większe od siebie ofiary, których nawet nie są wstanie połknąć. Polowanie w toni wodnej sprawia, że są mocniej narażone na ataki ryb i innych drapieżników. Jak na ironię, larwy traszek znajdują się też w menu wielu wodnych owadów, np. pluskwiaków, chrząszczy i larw ważek, które są później pożywieniem dorosłych traszek.

Rozwój larw traszek trwa zazwyczaj około 3 miesięcy, choć dokładny czas zależy od warunków w jakich żyją. Niższa temperatura wody czy wysychanie zbiornika wodnego może przyśpieszyć przeobrażenie w dorosłe osobniki. W przypadku, gdy larwy zdecydują się zimować w wodzie, czas ich rozwoju może się z kolei wydłużyć. W wodzie zimują też czasami młode osobniki dorosłe, ale część z nich zawsze opuszcza wodę i zimuje na lądzie. Wiosną jednak, mogą wrócić do wody, w której przyszły na świat. Traszki grzebieniaste mogą przeżyć w niewoli do 25 (samce) lub 27 lat (samice). W warunkach naturalnych żyją maksymalnie od 14 do 17 lat, jednak większość z nich umiera po zaledwie 6 latach.
Ochrona
Chociaż traszka grzebieniasta występuje w całej Polsce to jest jednym z naszych najrzadszych i najbardziej zagrożonych gatunków traszek. Ma to związek z jej małą liczebnością i wysokimi wymaganiami siedliskowymi. Traszce grzebieniastej zagraża głównie fragmentaryzacja siedlisk oraz przecinanie ich drogami szybkiego ruchu i zabudową miejską, które są przeszkodą podczas jej wędrówek. Oprócz tego, sporym zagrożeniem jest także osuszanie zbiorników wodnych, zarybianie oraz zanieczyszczenia. Aby ją skutecznie chronić, trzeba przede wszystkim zadbać o jej siedliska, a także zapewnić łączność między zbiornikami wodnymi, w których żyje. Konieczne jest także utrzymanie dużego zagęszczenia wód (najlepiej 4 zbiorniki wodne na jednym kilometrze kwadratowym) oraz zadbanie o otaczające je tereny lądowe. Tam, gdzie jest to możliwe, warto odtwarzać stare zbiorniki wodne i budować nowe.
Traszka grzebieniasta podlega u nas ścisłej ochronie gatunkowej ze wskazaniem na ochronę czynną. Prócz tego jest wymieniona w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt z kategorią NT, co oznacza, że jest gatunkiem niższego ryzyka. Traszka grzebieniasta została także wymieniona w II oraz VI załączniku Dyrektywy Siedliskowej, a także w II załączniku Konwencji Berneńskiej. Uznaje się ją także za gatunek wymagający utworzenia Specjalnych Obszarów Ochrony Siedlisk (SOOS) w ramach Europejskiej Sieci Natura 2000.
Autor: Mateusz Sowiński
Zobacz artykuł o płazach w ogrodzie: https://prawanatury.com/artykul/plazy-w-ogrodzie/
< Powrót