Żaba trawna (Rana temporaria)

Gromada: Płazy

Rząd: Płazy bezogonowe

Rodzina: żabowate (Ranidae)

Żaba trawna jest jednym z najbardziej znanych i najpospolitszych płazów w naszym kraju. Jeśli podczas spaceru po lesie, parku czy nawet w naszym ogrodzie, natkniemy się na jakiś gatunek żaby, najprawdopodobniej będzie to właśnie ona. Niestety, tak jak w przypadku wielu innych płazów, czyhają na nią liczne zagrożenia, w tym również takie, które są spowodowane przez działalność człowieka. Żaba trawna odgrywa tymczasem wielką, pozytywną rolę w przyrodzie. Warto więc ją bliżej poznać, aby wiedzieć, jak ją chronić.

Jak ją rozpoznać?

Żaba trawna jest zaliczana przez naukowców do grupy żab brunatnych. Od żab zielonych różnią się tłem grzbietu, które może mieć różną paletę barw, ale nigdy nie jest intensywnie zielone. W Polsce można spotkać 3 gatunki żab brunatnych. Oprócz żaby trawnej należą do nich: żaba moczarowa (Rana arvalis) i żaba zwinka [dalmatyńska] (Rana dalmatina). Wszystkie te gatunki są do siebie bardzo podobne i trudno je odróżnić bez odpowiedniej wiedzy i doświadczenia. Specjaliści od płazów często wykorzystują w tym celu próbę piętową, która polega na tym, że po chwytaniu żaby, wyprostowuje się jej tylną nogę i układa się ją wzdłuż ciała, aby sprawdzić położenie stawu piętowego względem całego ciała. U żaby trawnej zwykle jest tak, że sięga on do końca jej pyska, choć zdarzają się też osobniki, u których dochodzi do przedniej krawędzi oka lub nawet przekracza koniec pyska.

Istnieją też inne wskazówki, które mogą nam ułatwić identyfikacje. Samiec żaby moczarowej w okresie godowym zmienia kolor na niebiesko-fioletowy, podczas gdy u samców żaby trawnej niebieskawy kolor pojawia się tylko na podgardle. W przypadku żaby dalmatyńskiej pomocny może być zasięg jej występowania. Znaleźć ją bowiem można tylko w niektórych rejonach południowej Polski. Dlatego jeśli spotkamy jakąś żabę na północy lub w centralnej Polsce, to ten gatunek możemy spokojnie wykluczyć. Dawniej kłopot z identyfikacją żaby trawnej mieli nie tylko zwykli ludzie, ale nawet badacze. Żaba trawna ma aż 68 nazw łacińskich, które są uznawane za synonimy. Tak duża liczba może być spowodowana tym, że w przeszłości przyrodnicy błędnie identyfikowali spotkane osobniki, które miały np. nieco inne ubarwienie i opisywali je jako osobne gatunki.

Wygląd

Żaba trawna jest największą żabą brunatną w naszym kraju. Długość ciała dorosłego osobnika może dochodzić do 10,5 cm, chociaż w większości przypadków waha się w okolicach 7-9 cm. Samice są większe niż samce, jednak z wiekiem te różnice ulegają zmniejszeniu. Największe rozmiary osiągają osobniki zamieszkują umiarkowane szerokości geograficzne. Te, które żyją na północy i południu są mniejsze. Ciało żaby trawnej jest wydłużone i krępe, natomiast jej pysk jest krótki, zaokrąglony i dość tępo zakończony. Źrenica oka jest położona horyzontalnie. Błona bębenkowa jest oddalona od oka a jej średnica jest zwykle mniejsza niż średnica oka, choć spotyka się osobniki, u których średnica błony i oka jest mniej więcej taka sama. Skóra żaby trawnej jest gładka. Na grzbiecie znajdują się słabo wykształcone fałdy, które są jednak dobrze widoczne.

Ubarwienie żaby trawnej jest bardzo zmienne. Grzbiet może mieć brunatne, szare, żółtawe, zgniłozielone lub czerwonawe tło. Dodatkowo, zarówno grzbiet jak i boki ciała są pokryte licznymi plamkami. Brzuszna część ciała jest ciemna, zwykle żółta lub kremowa i pokryta plamkami, które mogą mieć czerwonawą, brązową lub oliwkową barwę. Barwa tła grzbietu przechodzi bezpośrednio w kolor tła brzucha i rzadko się spotyka osobniki o plamach brzeżnych, a jeśli są już obecne, to są jasne i mało kontrastowe. U niektórych żab trawnych, zwłaszcza u młodszych osobników, spodnia strona przednich kończyn może mieć jaskrawe, pomarańczowe lub czerwone zabawienie. W rzadkich przypadkach przez środek grzbietu może przebiegać wąski, jasny pasek, słabo odgraniczony od tła.

W trakcie godów u samców wykształcają się cechy, które wyraźnie je odróżniają od samic. Tą, która najbardziej rzuca się w oczy, jest ich ubarwienie. Plamy na ich ciele zanikają, a podgardle przybiera niebieskawą barwę. Nigdy jednak nie stają się całkowicie niebieskawe, tak jak żaby moczarowe. Na palcach ich przednich kończyn pojawiają się modzele godowe, czyli zgrubienia, które mają czarny lub ciemnobrązowy kolor. Samce są również wyposażone w parzyste worki rezonansowe. Głos, który wydają w trakcie godów, jest bardzo charakterystyczny i można go porównać do jednostajnego buczenia lub pomrukiwania. Samice na czas godów nie zmieniają swojego ubarwienia i oczywiście nie są wstanie wydawać żadnych dźwięków.

Gdzie ją można spotkać?

Żaba trawna należy do najbardziej rozpowszechnionych płazów w Europie. Na północy sięga do krajów skandynawskich oraz Rosji, natomiast na południu dociera do północnej Hiszpanii i Włoch. Na zachodzie sięga Wielkiej Brytanii i Irlandii, zaś na wschodzie zasięg jej występowania jest rozciągnięty aż do azjatyckiej części Rosji i północnego Kazachstanu. Górną granicę zasięgu żaby trawnej wyznacza kraina wiecznych śniegów na wysokości 2500-3000 m n.p.m. W Polsce jest pospolita praktycznie na całym obszarze, zarówno na niżu, jak i na terenach górskich. Najwyżej położone miejsce jej rozrodu znajduje się w Tatrach w Dolinie Pięciu Stawów Polskich ok. 1700 m n.p.m. oraz w Siwych Stawkach w Tatrach Zachodnich ok. 1734 m n.p.m. Niektóre osobniki potrafią jednak wędrować jeszcze wyżej.

Jeśli chodzi o siedliska, w których można ją spotkać, to nie jest zbytnio wybredna przy ich wyborze. Poza okresem godowym, przebywa głównie na lądzie, zwłaszcza w lasach, na leśnych polanach, bagnach, torfowiskach i łąkach (zarówno suchych jak i podmokłych). Często pojawia się też na polach, w parkach, ogrodach, a nawet w miastach, gdzie świetnie sobie radzi i może być całkiem liczna. Na czas godów przenosi się do z wód stojących i przy ich wyborze również zbytnio nie wybrzydza. Może się rozwijać zarówno w takich, które powstały naturalnie, jak i w tych stworzonych przez człowieka. Znaleźć ją można np. w stawach, jeziorach oraz w oczkach wodnych. Na czas zimowej hibernacji chętnie natomiast przenosi się do rzek i innych wód płynących. Ważne jest tylko to, aby wybrane przez nią zbiorniki były w miarę płytkie i czyste, bez zanieczyszczenia chemicznego.

Tryb życia, odżywianie i naturalni wrogowie

Żaba trawna prowadzi głównie lądowy tryb życia, ale jest dużo bardziej wilgociolubna niż żaba moczarowa, dlatego uaktywnia się głównie wieczorami i pod osłoną nocy. Jeśli już zdecyduje się wyjść w ciągu dnia, to robi to najczęściej w czasie deszczowej aury oraz podczas godów. Nawet wtedy trzyma się jednak miejsc zacienionych i wilgotnych. Młode osobniki dużo częściej są aktywne w dzień niż dorosłe, ale i one przebywają głównie na wilgotnych stanowiskach. Często można je spotkać w pobliżu niewielkich zbiorników wodnych, zarówno płynących jak i stojących, np. kałuż. Żaba trawna jest drapieżnikiem, który poluje na rozmaite bezkręgowce, takie jak owady, pajęczaki, ślimaki i dżdżownice. Wśród nich jest sporo szkodników, dlatego żaba trawna jest bardzo pożytecznym zwierzęciem. Starsze osobniki mogą pożerać młode żaby, w tym również osobniki własnego gatunku.

Na żabę trawną polują liczne drapieżniki, takie jak żmije i zaskrońce, czaple, ptaki szponiaste, sowy, lisy, jeże oraz łasicowate. Podejrzewa się, że dynamika populacji tych ostatnich ssaków jest mocno uzależniona od liczebności i dynamiki populacji żab. Wśród licznych zagrożeń, które czyhają na żaby, można też wymienić pasożyty, a także czynniki pogodowe, zwłaszcza suszę, która prowadzi do wysychania okresowych zbiorników wodnych, w których żyją jej kijanki.

Zimowanie i okres godowy

Żaba trawna zapada w sen zimowy w połowie października, a czasami trochę później. Zimuje w mulistym lub piaszczystym dnie rzek, strumieni i innych cieków wodnych. Chętnie się ukrywa w różnych szczelinach oraz pod leżącymi na dnie przedmiotami. Młode osobniki często zimują na lądzie. Okres hibernacji trwa zazwyczaj 5 miesięcy. Pierwsze osobniki wybudzają się już w marcu. Żaba trawna jest wyjątkowo odporna na niskie temperatury i niekorzystne warunki atmosferyczne, dlatego zdarza się, że uaktywnia się nawet wtedy, gdy leży jeszcze śnieg, a temperatura ledwo przekracza 0 stopni. W 2013 r. zima na północy kraju przeciągnęła się aż do połowy kwietnia. Z tego co zaobserwowałem, żaby trawne nie tylko były wtedy aktywne, ale łączyły się ze sobą w ampleksus i to na śniegu! W normalnych warunkach, żaba trawna odbywa jednak gody dopiero wtedy, gdy temperatura wody osiąga 7-10°C.

Zaraz po wybudzeniu się, żaby wędrują w kierunku zbiorników wodnych. Zwykle trwa to kilka dni i w tym czasie można spotkać mnóstwo osobników złączonych ze sobą w ampleksus. Po dotarciu do wody, zaczynają gody, które trwają krótko (zwykle kilka dni), ale są intensywne. Samce unoszą się na powierzchni wody i nawołują samice swoim pomrukiwaniem. Nie są wtedy aż tak płochliwe, jak samce żab moczarowych, ale przy dłuższym niepokojeniu wszystkie osobniki szybko nurkują pod wodę i wypływają na powierzchnię dopiero wtedy, gdy uznają, że zagrożenie minęło. Każda samica składa jeden kłąb skrzeku, w którym może być od 820 do 3400 jaj. Często jest umieszczony w najpłytszych częściach zbiorników. Skrzek wielu różnych samic często łączy się ze sobą w jedną wielką, galaretowatą masę. Dzięki temu jaja są chronione przed małymi drapieżnikami (np. bezkręgowcami), a wahania temperatury mają na nie dużo mniejszy wpływ.

Kijanki, które wylęgną się z jaja są bardzo malutkie i mierzą od 6 do 8 mm. Dość szybko jednak rosną i pod koniec rozwoju osiągają od 3,2 do 5,2 cm. Początkowo są całe czarne i wyposażone w skrzela zewnętrzne, jednak po kilku dniach od wylęgnięcia, skrzela te zanikają i wykształcają się u nich skrzela wewnętrzne. Dodatkowo na całym ciele pojawiają się metaliczne błyszczące plamy. Wtedy też kijanki zaczynają żerować. Ich głównym pożywieniem są glony oraz szczątki organiczne, które zeskrobują z podwodnych obiektów w charakterystyczny sposób. Czasami mogą też polować na drobne bezkręgowce, takie jak roztocze, skoczogonki i larwy muchówek. Kijanki znajdują się w menu wielu podwodnych zwierząt. Polują na nie m.in. ptaki wodne, ryby i drapieżne bezkręgowce. Wyrośnięte kijanki są płochliwe i nie wykazują zachowań stadnych, ale mogą tworzyć spontaniczne zgrupowania, gdy znajdą miejsce z dużą ilością odpowiedniego pokarmu. Rozwój kijanek trwa ok. 3 miesięcy, a przeobrażenie następuje pod koniec czerwca.

Ochrona

Żaba trawna jest najpospolitszym płazem w Polsce i na chwilę obecną nie grozi jej wyginięcie. Mimo to, czyha na nią wiele zagrożeń, które często są związane z działalnością człowieka. Mnóstwo osobników ginie na skutek zatruwania zbiorników wodnych, a także mechanizacji i chemizacji rolnictwa. Pestycydy, które są stosowane na polach, aby chronić je przed owadami, są przez nie zjadana i kumulują się w nich. Te same owady są później pożerane przez żaby i w rezultacie trucizna trafia do ich ciał, co często ma dla nich fatalne skutki. Podczas wiosennych wędrówek, żaby wędrują do zbiorników wodnych i po drodze często są rozjeżdżane przez samochody. Problemem są też koleiny na drogach gruntowych, które często są wypełnione wodą i kuszą żaby, aby składały w nich skrzek. Niestety później jest rozjeżdżany przez traktory i inne pojazdy.

Żaba trawna znajduje się pod częściową ochroną gatunkową a jej naturalne miejsca rozrodu są coraz częściej chronione w formie tzw. użytków ekologicznych. Gatunek ten został również wymieniony w V załączniku Dyrektywy Siedliskowej oraz III załączniku Konwencji Berneńskiej. Znajduje się także na Czerwonej Liście IUCN z kategorią LC, co oznacza, że jest gatunkiem najmniejszej troski.

< Powrót