Ochotkowate (Chironomidae)

Istnieje wiele małych muchówek, które mają smukłe ciało i cienkie nóżki. Z tego względu często się je myli z komarami, ale na szczęście nie kąsają ludzi. Dobrym przykładem są ochotkowate, czyli małe muszki, które tak jak komary, cześć swojego życia spędzają w wodzie, dlatego najczęściej trzymają się w jej pobliżu. Ochotkowate są znane z tego, że tworzą wielkie, gęste roje, które mogą nam przysporzyć kłopotów. Istnieje jednak wiele drapieżników, które skutecznie ograniczają ich liczebność.

Jak wiele ochotek żyje na świecie?

Tak naprawdę ciężko powiedzieć, jak liczne są ochotkowate. Na całym świecie odkryto do tej pory ok. 5 tys. gatunków, jednak niektórzy naukowcy podejrzewają, że może ich być nawet 10 tys. Podobna sytuacja ma miejsce w Polsce. Na razie opisano u nas blisko 500 gatunków, ale przypuszcza się, że w najbliższym czasie mogą zostać odkryte kolejne gatunki należące do tej rodziny.

Problem z ochotkami jest niestety taki, że są małe i łudząco do siebie podobne. Z tego względu mogą je prawidłowo zidentyfikować wyłącznie naukowcy, którzy mają do dyspozycji okaz pod mikroskopem. Nawet wtedy mogą się jednak pojawić komplikacje, ponieważ poszczególne gatunki tych muchówek potrafią się ze sobą krzyżować.

Najbardziej znanym gatunkiem jest ochotka piórkowa (Chironomus plumosus), choć tak naprawdę jest to grupa gatunkowa 13 różnych gatunków, które na zdjęciach są praktycznie nie do odróżnienia. Ochotka piórkowa jest naprawdę spora, ponieważ może osiągać ponad 1 cm długości. Jej ciało ma zazwyczaj brązowe, szarawe lub zielonkawe zabarwienie. Jej larwy są zaś krwistoczerwone, choć mogą być też czarne lub brązowe.

Do rodziny ochotkowatych zalicza się Belgica antarctica, czyli największe zwierzę lądowe żyjące na Antarktyce. Długość ciała tego „giganta” waha się od 2 do 6 mm. W przeciwieństwie do wielu innych ochotek, B.antarctica jest całkowicie bezskrzydły. Najprawdopodobniej jest to jedno z jego przystosowań do życia w niekorzystnych warunkach. Brak skrzydeł oznacza bowiem, że nie musi się obawiać wywiania przez silny wiatr. B. antarctica potrafi przetrwać mrozy sięgające do -15°C. Oczywiście na Antarktyce często jest znacznie zimniej, ale potraf sobie z tym łatwo poradzić. Wystarczy, że się zakopie na głębokość 1 cm, ponieważ temperatura przez większą część roku utrzymuje się tam na poziomie od 0 do -2°C i tylko sporadycznie spada poniżej -7°C.

Muchówka z rodziny ochotkowatych (Chironomidae) samica

Jak wygalają ochotki?

Ochotki to małe owady. Nasze krajowe gatunki osiągają od 1 do 13 mm długości. Ich tułów jest smukły, odwłok wydłużony, natomiast odnóża są cieniutkie i bardzo delikatne. Przednie nogi wielu gatunków są mocno wydłużone. Skrzydła ochotek są wąskie i przeźroczyste, czasami z opalizującym połyskiem. Ochotki nie mają na swoim ciele i skrzydłach łuseczek, które często są obecne u komarów. Głowa ochotek jest malutka. Czułki, które się na niej znajdują są u samców pierzaste, przez co przypominają trochę pióropusze. U samic czułki są proste, nitkowane, a do tego wyraźnie krótsze niż u samców.

Aparat gębowy ochotek jest silnie uwsteczniony. Nie mają więc kłujki, tak jak komary. Co więcej, część gatunków w ogóle nie może pobierać żadnego pokarmu, a te, które to robią, ograniczają się jedynie do zlizywania nektaru, pyłku lub spadzi. Ochotki posiadają też oczy złożone, które są dobrze wykształcone. Pod względem ubarwienia, ochotki są najczęściej czarne, szare, żółtawe lub zielonkawe.

Gdzie można je znaleźć?

Ochotki są związane przede wszystkimi ze środowiskiem wodnym. Najłatwiej można je spotkać w pobliżu jezior, rzek, stawów i innych zbiorników wodnych. Chętnie też zalatują nad wilgotne łąki i leśne polany. Pojawiają się także w miastach. Ochotki występują w zasadzie przez cały rok, a niektóre mogą się pojawiać nawet zimą, kiedy jeszcze leży śnieg. Stopień zagrożenia konkretnych gatunków jest słabo rozpoznany. Są wśród nich zarówno gatunki pospolite, jak i bardzo rzadkie. Wśród tych ostatnich znajduje się Zalutschia tatrica, czyli relikt polodowcowy znany wyłącznie z Tatr i Laponii.

Tryb życia dorosłych ochotek

Dorosłe ochotki żyją bardzo krótko, bo maksymalnie kilkanaście dni, a zwykle jeszcze krócej. W tym czasie skupiają się przede wszystkim na odbyciu godów. Najbardziej aktywne stają się pod wieczór i właśnie wtedy tworzą swoje wielkie skupiska, które często liczą tysiące osobników. Układają się wtedy w charakterystyczne chmary, które z daleka przypominają słupy dymu. W przeszłości zdarzało się nawet, że chmary tych muchówek stawały się przyczyną omyłkowego wszczęcia alarmów pożarowego.

Takie chmary mogą zresztą powodować spore niedogodności dla ludzi. Jeśli ktoś mieszka w pobliżu zbiornika wodnego, ochotki mogą masowo siadać na ścianach budynków, choć na szczęście nie czynią przy tym żadnych szkód. Nocą natomiast mogą być wabione przez sztuczne światło i wpadać do domów. Kłopotliwe może być też spokojne przemieszczanie się brzegami wód, przy których roją się ochotki. Z drugiej strony, choć mogą nam czasami utrudnić życie, to dla wielu zwierząt są ważnym źródłem pożywienia. Polują na nie chociażby ptaki, nietoperze, ważki i pająki.

Roje ochotek nie powstają oczywiście przypadkowo. Tworzą je głównie samce, które oczekują w nich samic. Przez cały czas uważnie nasłuchują całe otoczenie, za pomocą swoich pierzastych czułków, dzięki którym odbierają fale dźwiękowe o wysokiej częstotliwości. Jest to przydatne, ponieważ samice podczas machania skrzydłami, są wstanie wywołać fale mające właśnie taką częstotliwość. Gdy w pobliżu roju pojawi się jakaś samica, samce momentalnie rzucają się w jej kierunku. Tylko jednemu adoratorowi uda się jednak do niej dotrzeć i z nią kopulować. A reszta? Będzie musiała dalej nasłuchiwać i liczyć na to, że któryś z nich powtórzy ten wyczyn. Po kopulacji, samica zrzuca do wody jajeczka, które mają formę galaretowatych kulek i na tym kończy się jej żywot.

Larwy ochotek

Większość larw ochotek rozwija się w różnych zbiornikach wodnych. Znaleźć je można zarówno w dużych rzekach jak i w małych ciekach wodnych. Zamieszkują duże jeziora, starorzecza, oczka wodne, a nawet dziuple, które wypełniły się wodą. Preferują wody słodkie, ale trafiają się też w zbiornikach słonawych. Larwy wielu gatunków dobrze sobie radzą w silnie zanieczyszczanych wodach i są odporne na wiele niekorzystnych czynników, które są w nich obecne. Część gatunków rozwija się także w wilgotnej glebie.

Larwy ochotek pojawiają się zazwyczaj masowo. Często stanowią od 50 do nawet 70% całej fauny głębinowej jeziora. Na jednym metrze kwadratowym dna, może żyć nawet do 3 tyś larw. Dla wodnych mieszkańców, duża ilość larw ochotek, to dobra wiadomość, ponieważ są ważnym źródłem ich pożywienia. Zjadają je głównie wodne bezkręgowce oraz ryby, dla których często stanowią podstawową część ich diety. Najlepiej wiedzą o tym wędkarze, którzy wykorzystują larwy ochotek jako przynętę na ryby oraz miłośnicy rynek akwariowych, ponieważ często karmią nimi swoich podopiecznych. Larwy tych małych muchówek są więc niezwykle ważne dla prawidłowego funkcjonowania wodnych ekosystemów i gdyby nagle ich zabrakło, mogłoby to mieć naprawdę fatalne konsekwencje.

Larwy ochotek spędzają swój czas zagrzebane w mule, lub też przeciskając się przez szpary w zatopionych konarach, pniach czy też deskach. Istnieją również gatunki, które mogą minować liście roślin wodnych. Generalnie, nawet w tak niekorzystnym środowisku, jak dno zbiorników wodnych, larwy ochotek potrafią przetrwać, poprzez zbudowanie sobie własnego lokum. Większość gatunków buduje proste, rurkowate oprzędy, które są pokryte drobinkami mułu i świetnie się nadają, aby ukryć je przed niektórymi drapieżnikami.

Są jednak i takie, które budują dużo bardziej złożone konstrukcje, mogące śmiało konkurować z tymi, tworzonymi przez larwy chruścików. Dotyczy to niektórych gatunków zamieszkujących wody płynące. Przykładem jest tu rodzaj Rheotanytarsus, którego larwy tworzą domki w kształcie kielichów, z pięcioma, rozgałęziającymi się „wyrostkami”.

Poszczególne larwy ochotek mają swoje własne preferencje pokarmowe, które często mocno się różnią. Część z nich odfiltrowuje drobinki organiczne z toni wodnej, inne zjadają martwą materię organiczną zalegającą na dnie, a jeszcze inne zeskrobują malutkie okrzemki z różnych powierzchni. Istnieją również drapieżne larwy ochotek, które polują na inne organizmy. Są też takie, które pasożytują na innych organizmach, np. na larwach jętek. Jedne wysysają z nich hemolimfę, natomiast inne ograniczają się do ściągania z ciał larw jętek małych drobinek detrytusu.

Przepoczwarczenie odbywa się w wodzie. Poczwarki są wyposażone w charakterystyczne rurki oddechowe, a u gatunków rozwijających się w wodach ubogich w tlen, wykształciły się pierzaste narządy oddechowe. Zimują larwy, natomiast w ciągu roku występuje zwykle jedno lub dwa pokolenia.

< Powrót