Grzebiuszka ziemna (Pelobates fuscus)

Gromada: Płazy

Rząd: Płazy bezogonowe

Rodzina: Grzebiuszkowate (Pelobatidae)

Grzebiuszka ziemna, zwana też huczkiem ziemnym, przypomina z wyglądu małą żabkę, ale to tylko pozory. W rzeczywistości to zupełnie inny płaz, który wyróżnia się paroma cechami, które są spotykane tylko u niego. Wystarczy spojrzeć w jego oczy, aby się o tym przekonać. W końcu czy jakiś inny nasz płaz może się pochwalić pionowymi źrenicami, jak u kota czy żmii? Właśnie, a na tym wcale nie koniec!

Wygląd

Pionowe źrenice, to ważna cecha, która pozwala łatwo odróżnić grzebiuszkę od żab i ropuch. Dodatkowo, warto również zwrócić uwagę na same oczy, które są duże i mocno wyłupiaste. Fragment głowy między nimi jest wypukły, co ma związek z kształtem kości puszki głowowej. Skóra grzebiuszki jest gładka i lśniąca. Nie znajdziemy na niej skupień gruczołowych, które są spotykane u innych płazów. Zamiast nich, posiada jednak regularnie rozmieszczone gruczoły, które przy podrażnieniu, wydzielają substancję o zapachu… czosnku. Z tego względu, bywa czasami nazywana „żabą czosnkową”.

Grzebiuszka ziemna

Grzebiuszka nie posiada gruczołów przyusznych, ale są za to błony bębenkowe, tyle tylko, że niewidoczne. Samce nie mają rezonatorów, co oznacza, że nie są wstanie donośnie kumkać, tak jak to robią żaby. Nie mają także modzeli godowych, ale zamiast nich posiadają gruczoły naramienne. W trakcie godów stają się większe i można je dostrzec gołym okiem. To ważna cecha, która pozwala odróżnić samce od samic. Poza okresem godowym, gruczoły naramienne stają się mniejsze, ale da się je wyczuć palcami, gdy złapiemy samca do ręki. Prawdopodobnie wykorzystują je do wydzielania zapachów, którymi wabią samice, ale to tylko przypuszczenia, ponieważ nie badano ich jeszcze pod tym kątem.

Grzebiuszki są bardzo małe. Długość ich ciała waha się zazwyczaj w okolicach 5-6 cm, chociaż zdarzają się osobniki dorastające do 8 cm. Samce są zwykle mniejsze od samic i jest to kolejna cecha, która pozwala je od siebie odróżnić. Nie jest jednak idealna, ponieważ mogą się trafić zarówno mniejsze samice, jak i wyrośnięte samce. Pod względem ubarwienia, grzebiuszka jest dość zmienna, ale jej skóra jest najczęściej szaro-żółta z licznymi, ciemnobrązowymi plamami. Boki ciała są jaśniejsze i często są na nich małe, czerwone kropki. Brzuszna strona jest natomiast kremowa. Takie ubarwienie sprawia, że świetnie się maskuje na tle ziemi, na której najczęściej przebywa i trudno ją wypatrzeć.

Grzebiuszka ziemna, huczek (Pelobates fuscus)

Gdzie ją można spotkać?

Grzebiuszka jest szeroko rozprzestrzeniona w środkowej i wschodniej części Europy. W Polsce występuje na całym niżu, ale unika terenów górskich. Najwyżej położone stanowisko huczka znajduje się w Czarnym Dunajcu na wysokości 680 m n.p.m. Zwykle trzyma się jednak poniżej 400 m n.p.m. W 1735 r. odnotowano masowe pojawienie się kijanek grzebiuszki na wysokości 440 m n.p.m. u podnóża Sudetów niedaleko Kowaru. Je to o tyle ciekawe, że ten gatunek został oficjalnie opisany dopiero 33 lata później.

Grzebiuszka ziemna preferuje tereny o lekkiej, luźnej glebie, w której może się łatwo zakopać. Unika natomiast miejsc, w których podłoże jest twarde, wilgotne lub mocno zadarniowane. Często można ją znaleźć na rolniczych terenach otwartych, chociażby na polach uprawnych, w ogrodach, dolinach rzecznych i na łąkach. Pojawia się też na obrzeżach lasów. Znacznie rzadziej widuje się ją w parkach, na wrzosowiskach, wydmach i w żwirowniach. Grzebiuszka uchodzi za rzadkiego płaza, ale wynika to głównie z jej mocno skrytego trybu życia. W odpowiednich siedliskach potrafi być bardzo liczna. Nigdy jednak nie pojawia się masowo.

Na czas godów, grzebiuszka przenosi się do zbiorników wodnych, aby odbyć w nich gody. Do tego celu wybiera głównie niewielkie stawy śródpolne i śródłąkowe, a także te, które sąsiadują z lasami. Prócz tego, może się też rozmnażać w rowach melioracyjnych, na rozlewiskach a nawet w kałużach. Dużo rzadziej wybiera małe zbiorniki wodne położone na śródleśnych polanach. We Włoszech zaobserwowano, jak składała skrzek na polach ryżowych. Dla huczka ważne jest, aby wybrany zbiornik wodny był czysty i dobrze natleniony. Dodatkowo, brzegi powinny być łagodne, dość niskie i niezbyt mocno zarośnięte. Dobrze również, jeśli podłoże w strefie przybrzeżnej jest piaszczysto-żwirowe lub gliniaste.

Życie na lądzie i okres godowy

W ciągu dnia grzebuszka przebywa pod ziemią i trzeba przyznać, że potrafi się w niej zakopać naprawdę szybko. Wystarczy kilka minut, aby całkowicie zniknęła z powierzchni ziemi. Podczas zakopywania się, wykorzystuje swoje tylne kończyny, na których znajdują się rogowe modzele piętowe. Dzięki nim rozgrzebuje ziemię na boki, stopniowo posuwając się do tyłu i okręcając wokół własnej osi. Kiedy grzebiuszka znajdzie się częściowo pod ziemią, wykorzystuje przednie kończyny, aby nasypać sobie ziemi na głowę i tym samym całkowicie się zakopać. Grzebiuszka chowa się pod ziemią nie tylko po to, aby przeczekać dzień, ale też aby przezimować. Wtedy jednak zakopuje się dużo głębiej (zwykle na głębokość od 60 do 120 cm).

Grzebiuszka zakopuje się w ziemi

Grzebiuszka uaktywnia się o zmierzchu i pod osłoną nocy wyrusza na polowanie. Jej łupem padają różne bezkręgowce, np. dżdżownice, pająki oraz owady. Szczególnie chętnie zjada chrząszcze, takie jak stonka ziemniaczana, dlatego jest cennym mieszkańcem pól i ogrodów. Sama grzebiuszka też może paść łupem rozmaitych drapieżników. Polują na nią ptaki, takie jak sowy, mewy, bociany, czaple, krukowate i szponiaste, a także ssaki, jak choćby ryjówki, jeże, lisy, borsuki i dziki. Zagrożona grzebiuszka może próbować się zakopać lub uciec. Ta druga opcja wychodzi jej jednak dużo gorzej, ponieważ porusza się bardzo wolno, co czyni z niej łatwą zdobycz. Grzebiuszka rzadko pokazuje się w ciągu dnia, ale czasami zdarza się, że coś ją wykurzy z pod ziemi i wtedy można się na nią natknąć, jak wałęsa się wśród traw.

Okres godowy grzebiuszki zaczyna się wczesną wiosną, przy czym dokładny czas jest zależny od temperatury. Jeśli jest wystarczając ciepło, to może się zacząć już w połowie marca. Gody grzebiuszek są bardzo skryte i ciężko je zaobserwować. Zarówno pojedyncze osobniki, jak i te złączone ze sobą w ampleksusie, przebywają na dnie zbiornika wodne i tylko od czasu do czasu podpływają pod powierzchnię, aby wystawić czubek pyszczka i zaczerpnąć powietrza. Samce nie są wstanie kumkać, ale wydają ciche odgłosy, które przypominają mruknięcia, stęknięcia, chrząknięcia lub… gdakanie kur (różni obserwatorzy różnie je interpretują). To właśnie za ich sprawą, nazywa się je huczkami. Co ciekawe, samice grzebiuszek też mogą wydawać dźwięki, czym różnią się od innych naszych płazów.

Grzebiuszki złączone ze sobą w ampleksusie

Składanie jaj i życie kijanek

Samice składają jaja w maju i na początku maja. Skrzek przyjmuje formę grubego (mierzy ok. 1,5-2 cm), galaretowatego rulonu, który zazwyczaj jest przyczepiony do wodnych roślin, ale można go też znaleźć przy brzegu lub przy powierzchni wody. Rulon może mieć od 40 do 100 cm, a liczba znajdujących się w nim jaj waha się od 1000 do 3000. Średnica jednego jaja może wynosić od 1,5 do 2,5 mm. Samica składa jednorazowo wszystkie jaja, jakie jest wstanie wyprodukować. Co ważne, nie jest tak, że wszystkie są składane w tym samym czasie, dlatego można obserwować ten proces nawet przez kilka tygodni.

Skrzek grzebiuszki ziemnej

Kijanki, które dopiero co opuściły osłony jajowe, mierzą zaledwie 3-4 mm, ale szybko rosną i pod koniec rozwoju osiągają zwykle od 10 do 12 cm. Niektóre osobniki mogą dorastać nawet do 18 cm, co oznacza, że są największymi formami larwalnymi wśród wszystkich naszych płazów. Kijanki grzebiuszek przebywają wśród podwodnych roślin i są bardzo czujne. Zaniepokojone mogą bardzo szybko odpłynąć. Ich rozwój trwa ok. 90 dni. Pod jego koniec, czyli gdzieś tak w połowie lipca, zaczynają się przeobrażać w dorosłe osobniki. Osiągają wtedy od 2 do 4 cm. Samice osiągają dojrzałość płciową po 2-4 latach, a samce zwykle po 2 latach. Grzebiuszka ziemna może dożyć do 15 lat, ale w naturze rzadko żyje dłużej, niż 4 lata.

Kijanki grzebiuszki ziemnej

Kijanka grzebiuszki ziemnej pod koniec rozwoju osiąga zwykle od 10 do 12 cm

Kijanka grzebiuszki przed przeobrażeniem w osobnika dorosłego

Ochrona

Chociaż grzebiuszka nie jest tak rzadka, jak się powszechnie uważa, to i tak jest zagrożona ze względu na działalność człowieka. Grzebiuszka może zanikać przede wszystkim na terenach upraw rolnych, gdzie coraz częściej stosuje się wielkopowierzchniowe monokultury. Wielkim zagrożeniem jest także osuszanie i zatruwanie zbiorników wodnych, w których się rozmnaża. Mnóstwo grzebiuszek ginie w trakcie prac rolnych (np. podczas orki, gdy wiele zagrzebanych osobników jest zabijanych przez maszyny rolnicze) oraz przez wypalanie traw.

W Polsce grzebiuszka ziemna jest objęta ścisłą ochroną gatunkową. Dodatkowo została także wymieniona w IV załączniku Dyrektywy Siedliskowej i w II załączniku Konwencji Berneńskiej. Na Czerwonej Liście ICUN widnieje z kategorią LC, co oznacza, że jest gatunkiem najmniejszej troski.

Autor: Mateusz Sowiński

Zobacz artykuł o płazach w ogrodzie: https://prawanatury.com/artykul/plazy-w-ogrodzie/

< Powrót