Glony nitkowate

Pod pojęciem „glony nitkowate” kryje się tak naprawdę bardzo dużo rodzajów i gatunków tych organizmów. W stawach i oczkach wodnych najczęściej można spotkać: Skrętnicę, Zrostnicę, Uwikło, Mużocję i Gałęzatkę. Brzmi jak imiona głównych bohaterek jednej z bajek, ale w sytuacji, gdy glony nitkowate zdobywają przewagę gatunkową, sytuacja staje się śmiertelnie poważna.

W przyrodzie wszystko ma swoje miejsce i swój sens. Nie inaczej jest z glonami – zaopatrują wodę w tlen i są jednym z elementów menu organizmów wodnych. Określona ilość glonów w stawach jest więc potrzebna dla właściwego działania całego ekosystemu wodnego. Problem w tym, że glony lubią się namnażać w sposób masowy, bez zahamowania i w krótkim czasie potrafią zawładnąć całym zbiornikiem wodnym! Taka dominacja nie wróży niczego dobrego. Nie dość, że staw wygląda fatalnie to dochodzi do zachwiania całej równowagi biologicznej, a z tego rodzą się same problemy. W płytkiej, dobrze nasłonecznionej wodzie, bogatej w związki fosforu i z małą ilością glonów jednokomórkowych, glony nitkowate czują się doskonale. Rosną wtedy bardzo szybko, tworząc kolonie – paskudne, zielone kłębki nitek, zbijając się zazwyczaj pod powierzchnią wody. Kąpiel w taki warunkach? Wykluczona, chyba że ktoś lubi kąpać się w zielonej zupie… Wędkowanie? Przyjemność wątpliwej jakości – prędzej można złowić glutowaty kłębek glonów nitkowatych niż rybę, która w takich warunkach i tak prędzej czy później się udusi (glony w nadmiarze prowadzą do obniżenia zawartości tlenu rozpuszczonego w wodzie, powodując śnięcie ryb). No dobra, co z tymi glonami robić jak już są i jak jeszcze ich nie ma, ale mogą się pojawić, szczególnie na wiosnę i latem, kiedy substancje mineralne, a zwłaszcza związki fosforu występują w wodzie w dużym stężeniu?

Musisz wiedzieć, że glony nitkowate rozwijają się bardzo szybko tylko w wodzie z nadmiarem składników biogennych, czyli fosforu i azotu – to ich główne źródło pożywienia. Rosną wtedy w siłę i często przybierają formę wyraźnie zielonych, pływających kożuchów. To znak, że koniecznie trzeba zacząć działać, szczególnie, gdy sytuacja nie dotyczy jakiegoś tam stawu czy jakiegoś tam oczka wodnego w lesie, ale Twojego, prywatnego, jeszcze nie tak dawno pięknego stawu w prywatnym ogrodzie. Narzędzi i możliwości masz sporo:

mniej światła – więcej cienia, co osiągniesz, sadząc rośliny zacieniające taflę wody np. lilie wodne;
ryby na diecie (karmienie maksymalnie raz dziennie) – to nie żart, nie można przekarmiać ryb, jest to dla nich nie zdrowe, a resztki pokarmu staja się pożywką dla glonów;
najlepiej całkowicie zrezygnuj z nawożenia otoczenia stawu;
badaj wszystkie używane w zbiorniku żwiry i kamienie na wydzielanie fosforu;
dno stawu, oczka wodnego lub strumienia dekoruj tylko bezpiecznym kruszywem np. BioKalonit;
posadź dużo więcej roślin wodnych i podwodnych, które będą konkurować z glonami o składniki pokarmowe;
znając parametry wody zastosuj zgodnie z zaleceniami: biolignit, torf kwaśny, ekstrakt ze słomy jęczmiennej lub szyszki olchy;
regularnie czyść oczko z liści, zanieczyszczeń organicznych i martwych części roślin wodnych;
nie napowietrzaj wody jeśli nie ma takiej wyraźnej potrzeby;
zainstaluj dozownik dwutlenku węgla tzw. dispenser CO2, który będzie automatycznie stabilizował podstawowe parametry wody;
możesz postawić zaporę kapilarną lub wybudować strefy buforowe, dzięki nim dopływ wody opadowej (bogatej w substancje odżywcze) zostanie zablokowany.

Powyższe działania możemy zaliczyć do prewencyjnych, ale kiedy już glony na dobre zawładną Twoim stawem lub oczkiem wodnym, nie możesz być łaskawy. Tutaj na pomoc przyjdą różnego rodzaju preparaty, które z jednej strony służą do zmniejszenia poziomu składników biogennych w wodzie, z drugiej – zahamują rozwój glonów nitkowatych, z trzeciej – po prostu je zniszczą. Preparaty mogą być chemiczne lub biologiczne. Osobiście polecam środki ekologiczne, oparte na naturalnych składnikach, które przy okazji nie wytłuką wszystkiego co żyje w promieniu kilkudziesięciu metrów od stawu. Do takich bezpiecznych środków na pewno należy AlgoStopper oparty na skondensowanym ekstrakcie ze słomy jęczmiennej i związkach humusowych. Preparat nie zabija istniejących kolonii glonów nitkowatych ale ogranicza ich dalszy wzrost. AlgoStopper najskuteczniej działa, kiedy stosowany jest zapobiegawczo i profilaktycznie przez cały sezon występowania glonów. Z doświadczenia wiem, że użyty jednorazowo nie da widocznego gołym okiem efektu.

Bezpieczny dla flory i fauny jest także AlgoSplit. Poprzez natychmiastowe uwolnienie aktywnego tlenu preparat powoduje szybkie zamieranie glonów, które później trzeba ręcznie usunąć. Dla lepszego efektu, bezpośrednio po użyciu AlgoSplit rozsyp na powierzchni wody PhosSorb – proszek pochłaniający fosforany uwolnione z zabitych komórek glonów. W likwidowaniu resztek zabitych glonów nitkowatych może też pomóc naturalny preparat bakteryjny EcoGerm Ponds. Zawarte w nim mikroorganizmy nie tylko rozkładają resztki obumarłych glonów, ale poprawiają jakość wody i działają profilaktycznie przeciw chorobom ryb.

Zdecydowanie odradzam użycie środków do walki z glonami zawierającymi w swoim składzie siarczan miedzi lub monolinuron. Trzeba pamiętać, że stosowanie tak szkodliwej chemii w stawie powoduje zlikwidowanie nie tylko glonów, lecz i pożytecznych mikroorganizmów i bakterii. Żaden środek chemiczny nie działa wybiórczo jedynie na glony.

Jeżeli lubisz ruch na świeżym powietrzu, możesz pobawić się też w usuwanie glonów przy pomocy podbieraków, kija lub grabi (to nie żart – metoda mechaniczna usuwania glonów jest również skuteczna, szczególnie w małych oczkach i stawach wodnych). Bardziej leniwym polecam odkurzacze do oczek wodnych typu Pondovac 5 wyposażone w komplet końcówek do różnego rodzaju podłoża.

Glony glonami, ale jeżeli wartość pH będzie skakać, nie osiągniesz stabilnych warunków w ekosystemie wodnym, a brak stabilizacji to zachwianie równowagi. Brak równowagi biologicznej natychmiast wykorzystają glony i tak koło się zamyka. Niezły pod tym względem jest naturalny środek PondStabil, który szybko podnosi KH wody, stabilizuje pH, zwiększa twardość węglanową i zawartość wapnia. Ponadto zapewnia optymalne warunki do rozwoju pożytecznych bakterii nitryfikacyjnych, co nie jest bez znaczenia. Proces rozwoju nowych glonów zahamujesz, gdy usuniesz z ich łańcucha pokarmowego główny składnik, który decyduje o ich rozwoju – fosfor. Do tego celu możesz wykorzystać wspominany wyżej PhosSorb – najmocniejszy, mineralny absorbent fosforanów w proszku lub saszetki filtracyjne wkładane do filtra o nazwie PhosBinder.

Najczęściej spotykane rodzaje glonów nitkowatych występujących w Polsce w naszych ogrodowych stawach, oczkach i stawach kąpielowych.

Skrętnica (Spirogyra) – najczęściej spotykany rodzaj glonów nitkowatych z gromady zielenic (ramienic). Skrętnica ma proste, jednorzędowe i nierozgałęzione włókna, które zawierają spiralnie ukształtowane chloroplasty. Obecnie zidentyfikowano ponad 865 gatunków tego rodzaju glonów. Występuje powszechnie i zazwyczaj w niewielkich zbiornikach wodnych, często w stosunkowo czystej eutroficznej wodzie, rozwijając oślizłe, nitkowate zielone masy. Nici tworzą skupienia, a ze względu na śluzowatość, są śliskie w dotyku. Skrętnica jest jasnozielona i tworzy zbite maty przyczepione do podłoża, a także wolno pływające na powierzchni wody lub w toni. Występuje w wodach słodkich wszystkich kontynentów, łącznie ze strefami podbiegunowymi, zwykle w wodach stojących lub wolno płynących, dobrze natlenionych. Najczęściej zajmuje niewielkie zbiorniki, stawy, rowy i strumienie. Spotykana jest również w źródłach i wodach kwaśnych. Roślina jednoroczna, rozwijająca się głównie wiosną. Rozmnaża się przez koniugację najczęściej późną wiosną lub latem. Rozmnażanie wegetatywne może nastąpić na skutek rozpadu nici na pojedyncze komórki, które potem dają początek nowym niciom. Wiosną skrętnica rośnie pod wodą, ale gdy jest wystarczająco dużo światła słonecznego i ciepła, produkuje duże ilości tlenu, który w formie widocznych pęcherzyków przylega do splątanych włókien glonów. Glony wynurzają się wtedy na powierzchnię zbiornika i wyglądają jak śluzowato-zielone kożuchy.

Mużocja (Mougeotia) – rodzaj glonów nitkowatych z gromady zielenic. Mużocja ma długie, nierozgałęzione, jednorodne włókna i pojedynczy, ułożony wstążkowo chloroplast, który umieszczony jest pomiędzy dwiema dużymi wakuolami. Obecnie zidentyfikowano ponad 237 gatunków tego rodzaju glonów. Występuje w wodach słodkich i słonawych, rozwijając miękkie, delikatne i łatwo rozpadające się żółto-zielonkawe włókna które zwykle występują jako swobodnie pływające masy. Występuje licznie w wodach stojących lub wolno płynących o umiarkowanej lub dobrej jakości. Mużocja dobrze czuje się też w wodach kwaśnych ze względu na bardzo efektywne pobieranie CO2 i rozpuszczonego organicznego węgla, toleruje zanieczyszczenia metalami ciężkimi. Rozmnażanie płciowe odbywa się przez koniugację. Mużocję często można spotkać w bliskim sąsiedztwie skrętnicy i zrostnicy.

Zrostnica (Zygnema) – rodzaj glonów nitkowatych z gromady zielenic. Zrostnica ma krótkie, nierozgałęzione włókna złożone z cylindrycznych komórek, które zawierają po dwa gwiaździste chloroplasty. Obecnie zidentyfikowano ponad 468 gatunków tego rodzaju glona. Występuje w wodach słodkich i rośnie jako swobodnie unosząca się masa włókien, choć rośliny młode mogą być mocno zakotwiczone w podłożu. Rodzaj ten jest szeroko rozpowszechniony w rowach słodkowodnych, stawach i jeziorach o neutralnym lub lekko kwaśnym odczynie pH. Niektóre gatunki zamieszkują płynące wody strumieni, ich elastyczne włókna przemieszczają się łatwo wraz z prądem wody i często tworzą splątaną masę o barwie od żółto-zielonej do jasnozielonej. Rozmnażanie płciowe odbywa się przez koniugację, a na zimę roślina często wytwarza spory przetrwalnikowe. Często występuje ze skrętnicą i mużocją, stanowiąc razem ponad 95% spotykanych rodzajów glonów nitkowatych.

Uwikło (Oedogonium) – rodzaj glonów nitkowatych z gromady zielenic o nierozgałęzionych włóknach z charakterystycznym pierścieniem na końcach komórek. Komórki są cylindryczne, czasami bywają szersze na jednym końcu i zawierają cieniowany, siatkowy chloroplast. Ściany komórkowe są bardzo twarde, co czyni je idealnym podłożem dla epifitów. Obecnie zidentyfikowano ponad 1436 gatunków tego rodzaju glonów. Uwikło najczęściej spotykane jest w płytkich i zimnych wodach, stawach, jeziorach, rowach i mokradłach bogatych w składniki odżywcze. Występuje powszechnie w siedliskach słodkowodnych na całym świecie, w słonawej wodzie bytuje zaledwie kilka gatunków tego glonu. Największą obfitość uwikła można zaobserwować w regionach umiarkowanych i subtropikalnych. Glony tego rodzaju na ogół przymocowane są do zanurzonych roślin, skał lub innych powierzchni, a czasami tworzą luźne pływające masy. Włókna rośliny często są pokrywają się okrzemkami i innymi glonami epifitycznymi. Uwikło rozmnaża się zarówno płciowo jak i wegetatywnie, a większa roślina żeńska może nosić znacznie mniejszą roślinę męską. Zarodniki powstające w wyniku rozmnażania wegetatywnego są ruchliwe i pływają dookoła przed osadzeniem się na podłożu.

Gałęzatka (Cladophora) – rodzaj wielokomórkowych glonów z gromady zielenic, należących do rzędu gałęzatkowców. Obecnie zidentyfikowano ponad 1074 gatunków tej rodzaju glonów. Występuje w wodach słodkich i słonawych, a także wodach słonych stref ciepłych i umiarkowanych. Plecha nitkowata składa się z jednego rzędu komórek, jest rozgałęziona i krzaczkowata. Komórki zawierają wiele cieniutkich i okrągłych chloroplastów. Barwa od jasnozielonej po ciemnozieloną, także niebiesko-zielona. Plecha sprawia w wodzie wrażenie puszystej, podczas gdy po wyciągnięciu nici sklejają się w grube strąki. Nici osiągają nawet 120 cm długości, choć zwykle są znacznie krótsze, często występują też w postaci pęczka lub kuli z włóknami o długość do 15 cm. Gałęzatka unosi się swobodnie w wodzie lub jest przyczepiona do podłoża za pomocą ryzoidów. Gatunek kosmopolityczny. Występuje na obszarze całej Polski, z wyjątkiem gór, w mniej lub bardziej eutroficznych strumieniach słodkiej wody i jeziorach o wartości pH powyżej 7. Najczęściej porasta gruboziarniste podłoże (kamieniste i żwirowe) w wodach płynących o wartkim nurcie. Przytwierdza się również do innych roślin wodnych. Gałęzatka występuje szczególnie często w miejscach silnie przekształconych morfologicznie i zeutrofizowanych. Niektóre jej gatunki mogą w korzystnych warunkach (powyżej 15 °C) szybko produkować zoospory i kolonizować strumienie lub inne zbiorniki wodne opustoszone po zimie. Gałęzatka zazwyczaj źle znosi zacienienie, dlatego występuje stosunkowo płytko. Będąc makrofitem o chropowatej powierzchni ciała, gałęzatka stanowi podłoże dla glonów epifitycznych – w jej zbiorowisku może występować ponad dwieście gatunków innych glonów, głównie okrzemek. Maty tworzone przez gałęzatkę, zatrzymując część promieniowania ultrafioletowego, ułatwiają przetrwanie w wodzie organizmom bardziej na nie wrażliwym, w tym bakteriom kałowym. Kilka gatunków gałęzatki, w tym Cladophora glomerata, uważa się za bardzo uciążliwe dla rekreacyjnych zbiorników i jezior. Gałęzatka rozmnaża się płciowo przez gamety i bezpłciowo przez zoospory – większość gatunków stosuje alternatywne metody każdego roku. Glon może żyć trzy lata lub więcej.

Na koniec ciekawa informacja. Wiesz, co najbardziej pomaga zapobiec powstawaniu glonów nitkowatych? Bogata i różnorodna obsada roślinna zbiornika wodnego i regularne badanie wody, minimum kilka razy do roku. Badasz wodę i widzisz czy dzieje się coś złego. Jeżeli tak – od razu reagujesz w odpowiedni sposób lub jeśli nie ma innego wyjścia wspomagasz się właściwym preparatem, zanim zielone paskudztwo zawładnie Twoim oczkiem wodnym lub stawem kąpielowym. Proste!

Autor: Roman Bloch

< Powrót